Brwydr Coed Llathen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
olaf |
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) Golygu cyffredinol (manion), replaced: cymeryd → cymryd using AWB |
||
Llinell 2:
{{coord|51.886957|N|4.065431|W|name=Coed Llathen|region:GB_source:GoogleEarth_type:landmark|display=inline}}
[[Delwedd:Coed Llathen OS 1888.PNG|bawd|310px|Map 1888 yr OS, gan ddangos mae y gad ac enwau'r caeau "Cae Tranc" a "Cae Dial" a'r ffermdy "Llethr-Cadfan". Gweler [https://maps.nls.uk/geo/explore/#zoom=17&lat=51.8873&lon=-4.0653&layers=6&b=1 y map].]]
Mae '''Brwydr Coed Llathen''' a '''Brwydr y Cymerau''' yn ddwy frwydr a ymlaeddwyd ar yr un diwrnod ([[2 Mehefin]] [[1257]]), lle cafodd Byddin Cymru ddwy fuddugoliaeth fawr yn erbyn y Saeson. Cânt eu cyfrif ymhlith y brwydrau pwysicaf a ymladdwyd yn hanes Cymru, gyda'r Tywysog [[Llywelyn ap Gruffudd]], yn ei anterth. Mae rhai haneswyr yn ei hysyried yn un frwydr, mewn dwy ran: y cyntaf yng Nghoed Llathen, plwyf Llangathen - tua
Cofnodwyd yr hanes yn yr ''[[Annales Cambriae]]'' ac ym ''[[Brut y Tywysogion|Mrut y Tywysogion]]'' (Peniarth MS 20 a [[Llyfr Coch Hergest]]). Disgrifir y frwydr hefyd yn Saesneg gan Mathew Paris yn ei Chronica Majora, lle nodir fod y golled i'r Saeson yn un enfawr, ac mewn nifer o lawysgrifau eraill, yn bennaf ym mynachlogydd Osney a Tewkesbury.
==Cefndir==
Am flynyddoedd cyn y frwydr roedd Llywelyn wedi bod yn brysur yn adfeddiannu tiroedd a gollwyd a derbyn gwrogaeth arglwyddi'r [[Deheubarth]] gan gynnwys [[Maredudd ap Rhys]] (ŵyr [[Rhys ap Gruffudd|yr Arglwydd Rhys]]) a [[Maredudd ap Owain]] (m. 1265). Fel tâl am eu teyrngarwch iddo, cyflwynodd diroedd iddyn nhw'n anrheg - tiroedd roedd wedi'u
Ailfeddiannodd y Cymry llawer o'r tiroedd a gollwyd i'r Saeson, gan gynnwys Meirionnydd, gogledd Powys a Dyffryn Tywi. Maredudd ap Rhys Gryg oedd arweinydd y Cymry yn Nyffryn Tywi ac erbyn haf 1258 roedd de Powys hefyd dan reolaeth Llywelyn.
Llinell 15:
==Y Frwydr==
Gadawodd Stephen de Bauzan ei bencadlys yn Iwerddon mewn cwch, gan gyrraedd Caerfyrddin ym Medi 1256. Ar 31 Mai 1257 gadawodd y castell yng Nghaerfyrddin gyda'r bwriad o fartsio'i filwyr i [[Dinefwr|Ddinefwr]] lle gobeithiai ymuno gyda'r bradwr Rhys Fychan ap Rhys Mechyll (m. 1271). Martisodd am
===Y diwrnod cyntaf (1 Mehefin): Rhagod Llandeilo Fawr ===
Llinell 21:
[[Delwedd:Brwydr Coed Llathen 2.jpg|bawd|580px|chwith|Lleoliad tebygol rhai o'r mannau perthnasol i Frwydr Coed Llathen a'r Cymerau.]]
Yn ôl un croniclwr, treiddiai saethau'r Cymry arfwisgoedd y milwyr Saesnig, ''fel pe baent yn ddim gwell na brethyn cartref''!<ref>[http://meysyddbrwydro.cbhc.gov.uk/wp-content/uploads/2017/02/Coed-Llathen-and-Cymerau-1257-Chapman-2013.pdf ''Annales Cambriae'', 91; ''Cronica de Wallia'', 40. adalwyd 9 Awst 2018.]</ref>
===Yr ail ddiwrnod (2 Mehefin)===
Erbyn y bore roedd y Saeson wedi cilio i Goed Llathen,
====Brwydr Coed Llathen====
Llinell 46:
south to take the lead. Politically, the effects of the twin victories were more nuanced and more
problematic. In the short term the reduction of English power created a vacuum which Llywelyn was
able to step into.
===Lleoliad===
Mae lleoliad Coed Llathen yn wybyddus ers canrifoedd (gweler map 1888 yr Os; cyfeirnod grid SN579229), a cheir nifer o enwau caeau a lleoedd eraill sy'n coffau'r frwydr e.e. "Cae Tranc", "Cae Dial", "Cae yr ochain" a fferm cyfagos o'r enw "Llethr-Cadfan". Fe'i lleolir ar waelod bryncyn sy'n wynebu'r de, mewn dyffryn cul. Ar waelod y dyffryn mae'r ffordd sy'n troelli rhwng [[Caerfyrddin]] a Llandeilo, yr A40, bellach.
Lleolwyd Cymerau, tan yn ddiweddar ym mhlwyf Llanegwad (SN501201) ger [[Nantgaredig]], yn y fforch lle llifa [[Afon Tywi]] ac [[Afon Cothi]] i'w gilydd - bron union hanner ffordd rhwng Caerfyrddin a Llandeilo. Seiliwyd y lleoliad hwn (gan [[J. Edward Lloyd]]) ar ei farn i gofnodwr yr ''[[Annales Cambriae]]'' wneud cangymeriad, gan nodi "Caerfyrddin" yn hytrach nag "[[Aberteifi]]". Bellach, fodd bynnag, credir fod y cofnodwr yn gywir, ac felly'r lleoliad mwyaf tebygol yw'r cymerau rhwng afonydd Ddulas, Afon Ddu a Nant Llwyd, dwy filltir i'r de-orllewin o [[Talyllychau|Dalyllychau]] (SN645305), tua
==Gweler hefyd==
Llinell 60 ⟶ 59:
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
*[http://meysyddbrwydro.cbhc.gov.uk/wp-content/uploads/2017/02/Coed-Llathen-and-Cymerau-1257-Chapman-2013.pdf ''Coed Llathen and Cymerau''] gan Dr Adam Chapman, Chwefror 2013;
[[Categori:1257]]
|