Bywydeg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
BDim crynodeb golygu |
Sian EJ (sgwrs | cyfraniadau) Golygu cyffredinol (manion) using AWB |
||
Llinell 2:
'''Bywydeg''' (weithiau: '''''bioleg''''') yw'r maes [[gwyddoniaeth|gwyddonol]] sy'n ymdrin â [[bywyd]] ac [[organeb byw|organebau byw]]. Mae'n cynnwys astudiaethau ar sut mae organebau yn [[ffisioleg|gweithio]], [[bioleg datblygiad|datblygu]] ac [[bioleg esblygiadol|esblygu]]
Mae bywydeg yn ymdrin ag ystod eang o feysydd academaidd sy'n edrych ar bob rhan o natur. Yn draddodiadol, mae'r pwnc yn cael ei rannu'n is-feysydd yn ôl [[tacson|grŵp tacsonomaidd]] – er enghraifft, mae [[botaneg
== Hanes ==
Llinell 9:
Ond er tarddiad diweddar y pwnc fel y'i adnabyddir heddiw, gellir olrhain hanes bywydeg yn ôl i amseroedd hynafol. Bu [[Aristoteles]] yn astudio hanes naturiol anifeiliaid a phlanhigion yng [[Groeg yr Henfyd|Ngroeg yn Henfyd]] oddeutu 330CC.<ref>{{dyf llyfr |olaf= [[Aristoteles]] | teitl= The History of Animals | url = https://ebooks.adelaide.edu.au/a/aristotle/history/contents.html}}</ref> Roedd gan brentis Aristoteles, [[Theophrastus]], hefyd ddiddordeb mawr mewn byd natur ac fe ysgrifennodd yn helaeth am blanhigion.<ref>{{dyf gwe | url = https://www.kew.org/blogs/library-art-and-archives/grandfather-botany-%E2%80%93-theophrastus-eresus-0 | teitl = The grandfather of botany – Theophrastus of Eresus | gwaith = [[Gerddi Botanegol Brenhinol Kew]] | dyddiadcyrchiad = 2017-11-15}}</ref>
Bu nifer o ddisgyblion y byd [[Islam
Yn dilyn gwaith arloesol [[Antonie van Leeuwenhoek]] ar wella a datblygu'r [[microsgop]] yn yr 17g, tyfodd y maes yn sydyn. Darganfyddwyd celloedd [[sberm]], [[bacteria]] ac organebau bychain eraill, megis [[algâu]].<ref>{{dyf llyfr | olaf = Cobb | cyntaf = Matthew | teitl = The Egg and Sperm Race: The Seventeenth-Century Scientists Who Unravelled the Secrets of Sex, Life and Growth | cyhoeddwr = Simon & Schuster UK | blwyddyn = 2007 | isbn = 978-1416526001}}</ref> Fe helpodd datblygiadau fel hyn nodi pwysigrwydd y [[cell|gell]] i organebau byw erbyn y 19g. Yn 1838, cyhoeddodd y gwyddonwyr Almaenig Matthias Jakob Schleiden a Theodor Schwann dri syniad sydd erbyn hyn yn cael eu derbyn yn gyffredinol: (1) mai'r gell yw uned sylfaenol organebau; (2) fod gan gelloedd unigol holl nodweddion bywyd; a (3) fod pob cell wedi dod o gelloedd eraill yn rhannu. Gelwir y syniadau hyn heddiw yn ''theori cell''.<ref>{{dyf llyfr | olaf = Sapp | cyntaf = Jan | teitl = Genesis: the Evolution of Biology | cyhoeddwr = Gwasg Prifysgol Rhydychen | isbn = 0-19-515618-8}}</ref>
|