|
[[Anabledd dysgu]] sy'n achosi anawsterau gyda iaith ysgrifenedig yw '''Dyslecsia'''. Er bod [[sillafu]] a [[darllen]] yn anodd i bobl ddyslecsig, mae'n gyflwr gwbl wahanol i anawsterau a achosir gan ddiffyg deallusrwydd, nam ar y clyw neu'r golwg, neu ddiffygion addysg llythrenedd. Daw'r gair ''dyslecsia'' o'r [[Iaith Groeg|Roeg]] "δυσ-" ("diffygiol") a ''λέξις'' ("gair").
Mae'n debyg mai sut y mae'r ymenydd yn prosesu [[iaith]] ysgrifenedig a llafar sy'n achosi dyslecsia. Mae dyslecsia'n effeithio pobl ddeallus, anneallus a chanolig eu gallu fel ei gilydd. <ref> {{dyf gwe| url=http://www.schwablearning.org/articles.aspx?r=718| gwelwydteitl=A IonawrConversation 8with Sally Shaywitz, 2007M.D., Author of Overcoming Dyslexia}}</ref>.
==Hanes==
Bathwyd y term 'dyslecsia' ym [[1887]] gan Rudolf Berlin, yn [[Stuttgart]], yr [[Almaen]]. <ref>{{dyf "cylch| teitl=Uber Dyslexie",| gwaith=Archiv fur Psychiatrie| cyfrol =15| tud. =276-278 }}</ref>. Gwnaed rhywfaint o ymchwil iddo yn [[Lloegr]] o [[1896]]<ref>Snowling,{{dyf gwe| url=http://www.bmj.com/cgi/content/full/313/7065/1096| awdur=Margaret J. Snowling| dyddiad=1996-11-02| "teitl=Dyslexia: a hundred years on"| cyhoeddwr=BMJ| cyfrol =313| rhifyn =7065| tud. 1096, http://www.bmj.com/cgi/content/full/313/7065/=1096 | accessdate dyddiadcyrchu= 2007-06-08}}</ref> ymlaen gan [[W. Pringle Morgan]] a James Hinshelwood, (''dallineb geiriau'' oedd y term a ddefnyddiwyd ganddynt).<ref>Hinshelwood,{{dyf llyfr| awdur=J Hinshelwood| dyddiad=1917| "teitl=Congenital Word-blindness",| cyhoeddwr=HK Lewis \& Co., ltdLtd.}}</ref> (''word blindness'' oedd y term a ddefnyddiwyd ganddynt).
==Ymchwil wyddonol==
===Y ddamcaniaeth esblygol===
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, gweithred annaturiol yw darllen, un a wnaed gan ddyn am gyfnod byr iawn o'n hanes esblygol. Yn wir, mae sawl rhan o'r byd lle nad oes gan fwyafrif y boblogaeth gyfle i ddarllen o hyd. Does dim tystiolaeth fod "patholeg" tu ol i ddyslecsia, ond llawer o dystiolaeth o amrywiaeth neu wahaniaethau ymenyddol. <ref>{{dyf Dalby,cylch| awdur=J.T. (Dalby| dyddiad=1986)| "teitl=An ultimate view of reading ability"| gwaith=International Journal of Neuroscience,| cyfrol =30,| rhifyn =3,| tud. =227-230, cyh.| cyhoeddwr=Gordon and Breach, Science Publishers, Inc. | PMID =3759349}}</ref>
===Y ddamcaniaeth ffonolegol===
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig amhariad penodol wrth gynrychioli, storio ac adalw synau llafar. Gall hyn egluro'r anawsterau darllen a geir, gan fod angen dysgu'r gyfatebiaeth rhwng [[ffonem]]au a [[graffem]]au er mwyn dysgu darllen iaith ysgrifenedig sy'n defnyddio gwyddor. <ref>Ramus,{{dyf cylch| awdur=Franck Ramus et al| "teitl=Theories of developmental dyslexia: insights from a multiple case study of dyslexic adults"| gwaith=Brain,| cyfrol =126| rhifyn =4,| tud. =841-865, cyh.| cyhoeddwr=Oxford University Press| dyddiad=Ebrill 2003| url=http://brain.oxfordjournals.org/cgi/content/full/126/4/841 }}</ref>.
===Y ddamcaniaeth brosesu clywedol chwim===
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, deall synnau byr sy'n newid yn sydyn yw'r prif anhawster. <ref>Wright,{{dyf cylch| awdur=Beverly Wright et al.| "teitl=Deficits in auditory temporal and spectral resolution in language-impaired children"| gwaith=Nature,| cyfrol =387| tud. =176-8,| dyddiad=1997.| url=http://www.nature.com/nature/journal/v387/n6629/abs/387176a0.html}}</ref>
===Y ddamcaniaeth weledol===
Tardda'r ddamcaniaeth hon o'r arfer o ystyried dyslecsia fel nam ar y golwg, sy'n achosi anawsterau wrth brosesu llythrennau a geiriau. <ref> name="ibid">ibid </ref>
===Y ddamcaniaeth serebelaidd===
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae nam ar [[serebelwm]] pobl ddyslecsig. Mae gan y serebelwm ran mewn rheolaeth symud, ac felly mewn cynhyrchu sain: honir fod nam ar y lleferydd yn gallu achosi nam ar y sillafu. Yn ogystal, mae'r serebelwm yn ein galluogi i weithredu'n awtomatig wrth yrru, teipio, darllen ac yn y blaen: fe all hyn egluro'r anawsterau wrth ddysgu'r gyfatebiaith graffem/ffonem. <ref> name="ibid" </ref>
===Y ddamcaniaeth osgoi sŵn gweledol===
Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig nam ar eu gallu i osgoi sŵn gweledol (hynny yw, anwybyddu gwrthdyniadau synhwyrol). <ref>Sperling,{{dyf cylch| awdur=Anne J. Sperling et al| "teitl=Motion-Perception Deficits and Reading Impairment: It's the Noise, Not the Motion"| url=http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2006.01825.x| gwaith=Psychological Science| cyfrol =17| rhifyn =12| tud. =1047-1053| cyh. cyhoeddwr=Association for Psychological Science,| dyddiad=2006}}</ref>.
===Ffactorau genynnol===
Mae ymchwil wedi cysylltu sawl ffurf o ddyslecsia â nodwyr genynnol .<ref>{{dyf ELcylch| awdr=E.L. Grigorenko| (dyddiad=Ionawr 2001)| "teitl=Developmental dyslexia: an update on genes, brains, and environments"| gwaith=Journal of child psychology and psychiatry, and allied disciplines,| cyfrol =42| rhifyn =1| tud. =91-125}}</ref>.
ErErs 2007, adnabuadnabyddwyd ymchwil enynnol naw ardal cromosom a all fod â chysylltiad â dyslecsia.<ref>Schumacher,{{dyf cylch| awdur=Johannes Schumacher et al| "teitl=Genetics of dyslexia: the evolving landscape"| gwaith=Journal of Medical Genetics,| cyfrol =44| tud. =289-297| cyh. cyhoeddwr=BMJ Publishing Group,| dyddiad=16 Chwefror 2007| url = http://jmg.bmj.com/cgi/content/full/44/5/289 }}</ref>
===Ffisioleg===
Cynhyrchwyd tystiolaeth fod gwahaniaethau strwythurol yn ymenyddiau plant sydd ag anawsterau darllen, gan ddefnyddio technegau megis [[fMRI]] a [[PET]] .<ref>{{dyf cylch| awdur=Fan Cao et al| "teitl=Deficient orthographic and phonological representations in children with dyslexia revealed by brain activation patterns"| gwaith=Journal of Child Psychology and Psychiatry| (Novemberdyddiad=Tachwedd 2006),| cyfrol =47| tud =1041-1050| url=http://www.communication.northwestern.edu/publication/CaoBitan.JCPP.2006.pdf}}</ref><ref>{{dyf cylch| awdur=B.A. Shaywitz et al| teitl=The role of functional magnetic resonance imaging in understanding reading and dyslexia| gwaith=PubMed| dyddiad=2006| url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=ShowDetailView&TermToSearch=16925477}}</ref>
</ref><ref> Shaywitz BA et al, "The role of functional magnetic resonance imaging in understanding reading and dyslexia", PubMed (2006) http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?Db=pubmed&Cmd=ShowDetailView&TermToSearch=16925477 </ref>
===Effaith orgraff yr ieithoedd a ddysgir===
Daeth sawl darn o ymchwil i'r casgliad fod y sawl sy'n siarad ieithoedd sydd â pherthynas cyson iawn rhwng graffem (llythyren) a ffonem (sain) - megis [[Eidaleg]] a'r [[Gymraeg]] - yn dioddef llai o effeithiau dyslecsia na'r sawl sy'n siarad ieithoedd llai cyson eu h[[orgraff]] megis [[Saesneg]] a [[Ffrangeg]].<ref>http://www-tech.mit.edu/V121/N12/shorts2_12.12w.html gwelwyd 07.01.08</ref>
Ond nid mympwy'r orgraff sy'n achosi dyslecsia: honir fod dyslecsia siaradwyr Almaeneg ac Eidaleg yr un fath â dyslecsia siaradwyr Saesneg, gan gyd-fynd ag eglurád biolegol i ddyspracsia. Effeithiau'r cyflwr sy'n dibynnu'n rhannol ar amgylchedd ieithyddol.<ref>{{dyf cylch| awdur=Johannes C. Ziegler et al| [url=http://dx.doi.org/10.1016/S0022-0965(03)00139-5| teitl=Developmental dyslexia in different languages: Language-specific or universal?]| ''gwaith=Journal of Experimental Child Psychology'') 169 –| 193tud=169–193}}</ref> fod dyslecsia siaradwyr Almaeneg ac Eidaleg yr un fath â dyslecsia siaradwyr Saesneg, gan gyd-fynd ag eglurád biolegol i ddyspracsia. Effeithiau'r cyflwr sy'n dibynnu'n rhannol ar amgylchedd ieithyddol.
==Nodweddion==
Gwnaed diagnosis ffurfiol gan berson cymwysiedig, megis nwrolegydd neu seicolegydd addysg. Profir gallu darllen, ynghyd â medrau enwi chwim, darllen an-eiriol, a weithiau prawf [[IQ]] cyffredinol. Ond awgryma ymchwil na ddylid defnyddio'r cyfeiliornad rhwng IQ a lefel darllen wrth benderfynnu ar ddiagnosis .<ref>Fletcher,{{dyf cylch| awdur=Jack M. Fletcher et al| "teitl=The validity of discrepancy-based definitions of reading disabilities."| gwaith=J Learn Disabil| cyfrol=25(| rhifyn=9)| tud. =555-61, 573| cyh. dyddiad=Tachwedd 1992| url=http://www.ncbi.nlm.nih.gov/entrez/query.fcgi?cmd=Retrieve&db=PubMed&list_uids=1431539&dopt=Citation}}</ref>. Yn aml, ceir profion rhyngddisgybliaethol er mwyn sicrháu nad oes achos arall i'r anawsterau darllen.
===Pwyntiau cyffredinol===
===Lleferydd, clywed a gwrando===
Gall ohirio ar siarad fod yn arwydd cynar o ddyspracsia. Mae gan lawer o bobl ddyslecsig broblemau prosesu synau cyn ceisio cynhyrchu'u synau'u hunain. Gall [[atal dweud]] a [[clystyru|chlystyru]] fod yn arwydd cynar yn ogystal. Gall siarad yn glir fod yn broblem i rywun dyslecsig: gallent ddrysu synau mewn geiriau aml-sill (e.e.: afinail yn lle anifail, basgeti yn lle sbageti ac yn y blaen).<ref>{{dyf gwe| url=http://www.wilcox-dyslexia.co.uk/questionnaire.asp| teitl=Questionnaire: Dyslexia & Vision| cyhoeddwr=Stephen Wilcox Optometrists</ref>
<ref>{{dyf llyfr| url=http://www.dyslexiaassociation.ca/english/files/universityanddyslexia.pdf| teitl=Dyslexia and University| publisher=Canadian Dyslexia Centre| dyddiad=2005| awdur=Louise Brazeau-Ward| isbn=1-894964-71-3}}</ref>
===Darllen a sillafu===
==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
<references/>
[[Categori: Anabledd]]
[[af:Disleksie]]
| 