Coleg yr Iesu, Rhydychen: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae '''Coleg Yr Iesu''' yn unUn o golegau cyfansoddol [[Prifysgol Rhydychen]] yw '''Coleg yr Iesu'''. Mae ganddo waddolion ac arian wrth gefn o £79,700,391 ([[2003]]). Mae’n un o’r colegau mwyaf canolog yn ninas [[Rhydychen]] gyda mynediad yn Turl Street.

Sefydlwyd Coleg yr Iesu ynym [[1571]], ar safle a fu gynt yn lleoliad i'r Neuadd Wen ers y [[13eg ganrif|drydedd ganrif ar ddeg]]. Fe'i sefydlwyd gan wyth o gomisiynwyr, [[Hugh Price]], prebendwr [[Tyddewi]] y pennaf ohonynt, a rhoddwyd siarter i’r coleg gan y Frenhines [[Elisabeth I o Loegr|Elisabeth I]].

Ar sail ei addewid oy byddai'n adaelgadael £60 y flwyddyn ar ei farwolaeth, cafodd Hugh Price yr awdurdod i benodi prifathro, cymrodorioncymrodyr ac ysgolorion y coleg newydd. Ariannodd gychwyn adeiladu’r coleg, ond ar ei farwolaeth dim ond rhyw £600 o gyfraniad unwaith-ac-am-byth a adawyd ganddo.

Daeth rhoddion mwy sylweddol i’r coleg yn yyr [[17eg ganrif|ail ganrif ar bymtheg]]. Gadawodd Herbert Westfaling, Esgob [[Henffordd]], ddigon o arian i sefydlu dau gymrawd ac ysgoloriaeth (er yniddo gosod yrroi'r amod "''my kindred shall be always preferred before anie others''").<ref>Martin E. Speight, ‘Westfaling , Herbert (1531/2–1602)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 (http://www.oxforddnb.com/view/article/29111, accessed 29 June 2006)</ref> Gwariodd [[Eubule Thelwall]], prifathro 1621-1630, ei arian ei hunan ar adeiladu capel, neuadd a llyfrgell. GorfuBu'n rhaid dymchwel y llyfrgell dan brifathrawiaeth Francis Mansell (1630-49), a adeiladodd hefyd ddwy risfa ychwanegol er mwyn denu meibion bonedd Cymru i’r coleg.

[[Leoline Jenkins|Leoline (Llywelyn) Jenkins]], prifathro 1661-73, a sicrhaoeddsicrhaodd ffyniant tymor hir y coleg, wrth iddo adael ar ei farwolaeth ynym [[1685]] ystadau sylweddol a alluogodd sefydlu, a llenwi, nifer helaeth o gymrodoriaethau ac ysgoloriaethau . <ref>http://www.jesus.ox.ac.uk/history/benefactors.php ''Benefactors of Jesus College''. Date of access 29 June 2006.</ref>

Mae gan y coleg gysylltiadau cryf â [[Cymru|Chymru]]. Sefydlwyd y coleg ar gais Cymro, Hugh Price, aac fe'i gwelwyd ers y cychwyn fel 'Y Coleg Cymreig' ym [[Prifysgol Rhydychen|Mhrifysgol Rhydychen]]. Dywedir mai'r hanesydd [[David Powel]] oedd y myfyriwr cyntaf i raddio o'r coleg. Cyn sefydlu [[Prifysgol Cymru]], Coleg Yryr Iesu oedd un o'r prif sefydliadau lle 'roedd nifer (prin) o Gymry yn cael addysg uwch, ond gwaniodd y cysylltiad dros amser. Ym [[1637]], allan o 86 o fyfyrwyr ar y llyfrau, cofnodir cartref 60 ohonynt: 31 o Ddedde Cymru, 13 o Ogleddogledd Cymru, 11 o Fynwy a'r [[Gororau]], un o [[Ynysoedd y Sianel]], aca undim ynond unigun o weddill [[Lloegr|Loegr]]. Erbyn [[1895]] 'roedd y Cymry yn dal mewni fod yn y mwyafrif gyda 18 allan o 27 o newydd-ddyfodiaid â chymhwyster Cymreig. Erbyn [[1913]] 'roedd 17 allan o 40 newydd-ddyfodiaid â'r un cymhwysterGymru.

Hyd at [[1859]] 'roedd statudau'r Coleg yn neilltuo bron y cyfan o'r cymrodaethaucymrodoriaethau i Gymry, ond bu diwygiad yn y flwyddyn honno yn lleihau'r nifer oedd ar gael i Gymry yn unig i hanner y cymrodaethaucymrodoriaethau.

Roedd y rhan helaeth o'r prif gymeriadau yn ei hanes, a bron pob un Prifathro, yn Gymry. Yn sgîl y cysylltiadau hyn, roedd rhan helaeth o waddolion y coleg hefyd yng Nghymru; dywedwyd ar un adeg mai Coleg Yryr Iesu oedd y tirfeddiannwr mwyaf yng Nghymru oll heblaw'r goron[[Ystad y Goron|Goron]].

Yn academaidd hefyd, mae cysylltiadau furffiolffurfiol â bywyd Cymreig. Sefydlwyd Athro Celteg y Brifysgol yng Ngholeg Yryr Iesu ers [[1877]]. Delir swydd Cymrodor Uwchrifol yn y coleg fel arfer gan un o uwch academyddion prifysgolion yng Nghymru ([[Prifysgol Cymru]] gynt). Sefydlodd [[Edmwnd Meyricke]] (1636-1713) ysgoloriaethau yn y coleg, yn bennaf ar gyfer myfyrwyr o Ogleddogledd Cymru, ac wedi eu cyllido gan incwm ystadau yn y Gogleddgogledd. Erbyn heddiw, mae'r ysgoloriaethau yn parhau, ond yn agored i fyfyrwyr o Gymru gyfan neu fyfyrwyr sydd wedi cael addysg yng Nghymru.<ref>J.N.L. Baker (1971) ''Jesus College, Oxford 1571-1971'' Oxonian Press</ref>

Er bod y dylanwadau Cymreig wedi lleihau dros y blynyddoedd, mae'r cysylltiadau ffurfiol sy'n parhau yn ogystal â thraddodiad yn cadw'r dylanwad yn fyw. Dethlir [[Dydd Gŵyl Dewi]] yn y coleg, er enghraifft.

* [[Thomas Charles|Thomas Charles o'r Bala]] &mdash; (o’r Bala) clerigwr

* [[Geraint Davies]] &mdash; cyn-aelod seneddol

* [[John Davies|John Davies Mallwyd]] &mdash; (Mallwyd) geiriadurwr

* [[Alfred George Edwards]] &mdash; [[Archesgob]] cyntaf [[Yr Eglwys yng Nghymru|yr Eglwys yng Nghymru]]

* [[Lawrence o Arabia]] &mdash; "Lawrencearchaeolegydd, ofmilwr Arabia"ac awdur

* [[Norman Washington Manley]] &mdash; gwleidydd yn [[Jamaica]]

* [[T. H. Parry-Williams]] &mdash; awdur

* [[Pixley ka Isaka Seme]] &mdash; aelod sylfaneol o [[Cyngres CenedlaetholGenedlaethol Affrica|Gyngres Genedlaethol Affrica]]

* [[Gwyn Thomas (bardd)|Gwyn Thomas]] &mdash; bardd ([[Bardd Cenedlaethol Cymru]], [[2006]])

==CysylltiadauDolenni allanol==