Lladin Llafar: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Glanhawr (sgwrs | cyfraniadau) |
Glanhawr (sgwrs | cyfraniadau) |
||
Llinell 17:
== Gramadeg ==
Roedd gramadeg Lladin Llafar llawer yn fwy [[dadelfennol]] na [[Lladin Clasurol]] o ganlyniad i golledion ffonetig a erydodd batrymau ffurfdroi [[iaith ymasiadol|ymasiadol]] hynafol.
=== Colli'r cenedl niwtral ===
Llinell 23:
Arweinodd colled y cytseiniaid olaf at ail-ddadansoddiad o'r system genedl. Er enghraifft yn Lladin Clasurol, gwahaniaethai'r terfyniadau ''-us'' ac ''-um'' rhwng y gwrywaidd a'r niwtral yn yr ail ogwyddiad; gyda'r ''-s'' a ''-m'' wedi diflannu, ymunodd y niwtral gyda'r gwrywaidd. Dyma broses sydd yn gyflawn yn yr ieithoedd Romáwns. Cafodd rhai enwau niwtral yn y lluosog fel ''gaudia'', "llonder", eu hail-ddadansoddi fel enwau benywaidd unigol. Cafodd y rhan fwyaf o enwau niwtral eu hymrwymo i mewn i'r genedl wrywaidd oherwydd y newidiadau seiniol a wanhaodd ddiwedd geiriau.
=== Berfau ===▼
Effeithiwyd y ffurfiau berfol llawer yn llai gan y colledion ffonetig a erydodd y system o [[cyflwr gramadegol|gyflyrau enwol]]; yn wir, ymddengys berfau Sbaeneg neu Bortiwgaleg (a nifer o ieithoedd Romáwns) yn debyg iawn i’w ffurfiau hynafol Lladin o hyd. Un rheswm am hyn oedd yr aceniad cryf a ddatblygodd yn Lladin Llafar a roddai bwyslais ar sillafau gwahanol yn y ffurfiau rhediedig. Felly, parhaodd y ffurfiau i esblygu’n ffonetig, ond ni erydodd y gwahaniaethau rhwng y ffurfiau rhediedig. ▼
Er enghraifft, yn Lladin, roedd y geiriau am "caraf" a "carwn" yn ''amō'' ac ''amāmus''. Yn [[Hen Ffrangeg]] achosodd yr A accenog [[dipthong|ddipthong]] gan achosi ''(j’)'''ai'''me'' ac ''(nous) '''a'''mons''. Er bod nifer o ffonemau wedi’u colli yn y ddau achos, cadwyd gwahaniaeth rhyngddynt oherwydd yr aceniad. Mae dylanwadau rheoleiddio wedi dadwneud yr effaith yn nifer o achosion (y ffurf fodern yn [[Ffrangeg]] yw ''nous '''ai'''mons'') ond mae rhai berfau modern wedi cadw’r ffurf afreolaidd, fel ''je v'''ie'''ns'' (dof) yn erbyn ''nous v'''e'''nons'' (down), a ddaeth o’r [[Lladin]] ''veniō'' a ''venīmus''.▼
Crëwyd amser dyfodol newydd ar ferfau Lladin Llafar gan ddefnyddio berfau cyfnerthu. Oherwydd cyfuniad y /b/ a’r /w/, daeth ffurfiau’r dyfodol fel ''amabit'', i swnio’n union fel y ffurfiau perffaith fel ''amauit'', gan gyflwyno amwysedd annerbyniol. Ffurfiwyd dyfodol newydd gyda’r ferf cyfnerthu ''habere'', ''*amare habeo'', yn llythrennol "caru caf". Fe gyfangwyd y ffurf newydd hon gan droi’n olddodiad dyfodol yn yr ieithoedd Romáwns gorllewinol. Gweler enghreifftiau o "byddaf yn caru/cara i" yn yr ieithoedd modern:▼
*[[Ffrangeg]]: '''''j’aimerai''''' (''je'' + ''aimer'' + ''ai'') < ''aimer'' [caru] + ''ai'' [caf]▼
*[[Portiwgaleg]]: '''''amarei''''' (''amar'' + ''[h]ei'') < ''amar'' [caru] + ''hei'' [caf]▼
*[[Sbaeneg]] a [[Catalaneg|Chatalaneg]]: '''''amaré''''' (''amar'' + ''[h]e'') < ''amar'' [caru] + ''he'' [caf]▼
*[[Eidaleg]]: '''''amerò''''' (''amar'' + ''[h]o'') < ''amare'' [caru] + ''ho'' [caf]▼
Ffurfiwyd [[modd amodol]] (a wahaniaethai o'r modd dibynnol traddodiadol) yn yr un ffordd (amhenodol + ffurf rhediedig o ''habere'').▼
=== Colli'r cyflyrau ===
Llinell 74 ⟶ 88:
'''Lladin Llafar:'''
:''Marcus mihi dat librum de patre.'' "Rhôdd Marcus lyfr ei dad imi"
▲=== Berfau ===
▲Effeithiwyd y ffurfiau berfol llawer yn llai gan y colledion ffonetig a erydodd y system o [[cyflwr gramadegol|gyflyrau enwol]]; yn wir, ymddengys berfau Sbaeneg neu Bortiwgaleg (a nifer o ieithoedd Romáwns) yn debyg iawn i’w ffurfiau hynafol Lladin o hyd. Un rheswm am hyn oedd yr aceniad cryf a ddatblygodd yn Lladin Llafar a roddai bwyslais ar sillafau gwahanol yn y ffurfiau rhediedig. Felly, parhaodd y ffurfiau i esblygu’n ffonetig, ond ni erydodd y gwahaniaethau rhwng y ffurfiau rhediedig.
▲Er enghraifft, yn Lladin, roedd y geiriau am "caraf" a "carwn" yn ''amō'' ac ''amāmus''. Yn [[Hen Ffrangeg]] achosodd yr A accenog [[dipthong|ddipthong]] gan achosi ''(j’)'''ai'''me'' ac ''(nous) '''a'''mons''. Er bod nifer o ffonemau wedi’u colli yn y ddau achos, cadwyd gwahaniaeth rhyngddynt oherwydd yr aceniad. Mae dylanwadau rheoleiddio wedi dadwneud yr effaith yn nifer o achosion (y ffurf fodern yn [[Ffrangeg]] yw ''nous '''ai'''mons'') ond mae rhai berfau modern wedi cadw’r ffurf afreolaidd, fel ''je v'''ie'''ns'' (dof) yn erbyn ''nous v'''e'''nons'' (down), a ddaeth o’r [[Lladin]] ''veniō'' a ''venīmus''.
▲Crëwyd amser dyfodol newydd ar ferfau Lladin Llafar gan ddefnyddio berfau cyfnerthu. Oherwydd cyfuniad y /b/ a’r /w/, daeth ffurfiau’r dyfodol fel ''amabit'', i swnio’n union fel y ffurfiau perffaith fel ''amauit'', gan gyflwyno amwysedd annerbyniol. Ffurfiwyd dyfodol newydd gyda’r ferf cyfnerthu ''habere'', ''*amare habeo'', yn llythrennol "caru caf". Fe gyfangwyd y ffurf newydd hon gan droi’n olddodiad dyfodol yn yr ieithoedd Romáwns gorllewinol. Gweler enghreifftiau o "byddaf yn caru/cara i" yn yr ieithoedd modern:
▲*[[Ffrangeg]]: '''''j’aimerai''''' (''je'' + ''aimer'' + ''ai'') < ''aimer'' [caru] + ''ai'' [caf]
▲*[[Portiwgaleg]]: '''''amarei''''' (''amar'' + ''[h]ei'') < ''amar'' [caru] + ''hei'' [caf]
▲*[[Sbaeneg]] a [[Catalaneg|Chatalaneg]]: '''''amaré''''' (''amar'' + ''[h]e'') < ''amar'' [caru] + ''he'' [caf]
▲*[[Eidaleg]]: '''''amerò''''' (''amar'' + ''[h]o'') < ''amare'' [caru] + ''ho'' [caf]
▲Ffurfiwyd [[modd amodol]] (a wahaniaethai o'r modd dibynnol traddodiadol) yn yr un ffordd (amhenodol + ffurf rhediedig o ''habere'').
== Geirfa ==
| |||