CERN: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
B robot yn ychwanegu: vi:CERN
Xqbot (sgwrs | cyfraniadau)
B robot yn newid: ca:Consell Europeu per a la Recerca Nuclear; cosmetic changes
Llinell 1:
[[Delwedd:Construction of LHC at CERN.jpg|bawd|300px|upright|Gweithio ar y ''Compact Muon Solenoid Detector'' ar gyfer y Gwrthdrawydd Hadronau Mawr yn CERN]]
[[Delwedd:CERN-Membership-History.gif|dde|bawd|300px|Map wedi'i animeiddio i ddangos aelodaeth CERN o 1954 hyd at 1999]]
Cyfundrefn ar gyfer ymchwil [[niwclear]] ar raddfa [[atom]]ig ac is-atomig yw'r '''Cyfundrefn Ewropeaidd dros Ymchwil Niwclear''' ([[Ffrangeg]]: ''Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire'' - yn gynt ''Conseil Européen pour la Recherche Nucléaire''), a adnabyddir fel '''CERN''' (sef: /ˈsɝːn/ (IPA: [sɛʀn]) yn Ffrangeg). Dyma labordy [[Ffiseg y Gronyn|ffiseg y gronyn]] (Saesneg: ''particle physics laboratory'') mwya'r byd a'r cyflymydd gronynnau mwyaf pwerus y byd - wedi ei leoli dan y mynyddoedd yn ardal [[Genefa]] a'r [[y Swistir|Swistir]], ar y ffin rhwng [[Ffrainc]] a'r wlad honno. Mae 2,600 o staff llawn-amser yn gweithio ar y prosiect a 7,931 o [[gwyddoniaeth|wyddonwyr]]. Mae CERN yn fenter ar y cyd rhwng 20 o wledydd Ewrop (gweler y map); sy'n cynnwys 580 [[prifysgol]].
 
Mae'r prosiect dan arweiniad y Dr [[Lyn Evans]] (ganwyd 1945), gwyddonydd o Gymro sy'n dod o [[Aberdâr]].
Llinell 11:
Yn swyddogol, nid yw safleoedd CERN yn dod o dan oruchwyliaeth naill ai'r Swistir na Ffrainc. Cyfranodd aeloda'r gyfundrefn (yn y flwyddyn 2008) dros 664 miliwn Ewro i'r gwaith.<ref>{{eicon en}} [http://dg-rpc.web.cern.ch/dg-rpc/Scale.html Gwefan CERN - 'Resources Planning and Control']</ref>
 
== Hanes y lle ==
Ar 29 Medi 1954 daeth 11 gwlad gorllewin Ewrop at ei gilydd i arwyddo cytundeb a oedd yn eu clymu i'r prosiect hwn. Yn 1954 newidiwyd enw'r mudiad i ''Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire'' ond penderfynwyd cadw'r hen acronym CERN. <ref>{{eicon en}} [http://public.web.cern.ch/Public/Content/Chapters/AboutCERN/WhatIsCERN/CERNName/CERNName-en.html "The CERN Name"], ar wefan CERN website.</ref>
 
Yn fuan wedi ei sefydlu, datblygodd y gwaith i fod yn fwy nac ymchwil i fewn i'r [[niwclews atomig]], gan ymestyn i ynni-uwch, maes ffiseg sydd yn ymwneud â'r rhyngweithio rhwng gronynnau is-atomig ac felly, cyfeirir at CERN yn aml fel: '''European laboratory for particle physics''' (''Laboratoire européen pour la physique des particules'').
 
== Darganfyddiadau ==
Mae nifer o ddarganfyddiadau ffiseg wedi'i wneud parthed â chnewyllyn yr atom yn CERN. Dyma rai ohonynt:
* 1973: Darganfod cerrynt niwtral yn Siambr Swigen Gargamelle<ref>{{eicon en}} [http://public.web.cern.ch/public/en/About/History73-en.html</ref>
Llinell 27:
Yn 1992 aeth y Wobr Nobel ffiseg i'r ymchwilydd [[Georges Charpak]] o CERN am ei "ddarganfyddiad ac am ddatblygu synhwyryddion cnewyllynol."
 
== Y cyfrifiadur ==
[[Delwedd:Premier serveur Web.jpeg|bawd|chwith|Y cyfrifiadur hwn a ddefnyddiwyd gan y gwyddonydd [[Sir Tim Berners-Lee]] yn CERN oedd y syrfyr gwe cyntaf drwy'r byd.]]
Dechreuodd y [[gwe fyd-eang|we fyd-eang]] yma yn CERN mewn prosiect o'r enw [[ENQUIRE]], a sefydlwyd gan Sir [[Tim Berners-Lee]] a [[Robert Cailliau]] yn [[1989 gwyddoniaeth|1989]]. Roedd y prosiect yn ymwneud â thestun, neu uwch-destun a oedd yn cysylltu â'i gilydd. Ei bwrpas wrth gwrs oedd cysylltu'r holl wyddonwyr byd-eang oedd yn gweithio gyda'i gilydd. Ar 30 Ebrill 1993, cyhoeddodd CERN fod y We Fyd-eang (neu www) am ddim i bawb. Mae copi o'u gwefan gynharaf i'w gweld: [http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html yma.] I roi hyn mewn cyd-destun, yn 1996 y lansiwyd y wefan Gymraeg gynhwysfawr gyntaf.<ref> [http://www.barddoniaeth.com/] 'Rebel ar y We' (bellach wedi'i hailenwi'n 'Rhedeg ar Wydr')</ref>
Llinell 52:
[[bg:CERN]]
[[bn:সের্ন]]
[[ca:Consell Europeu per a la Recerca Nuclear]]
[[ca:CERN]]
[[cs:Evropská organizace pro jaderný výzkum]]
[[cv:CERN]]