Marcus Valerius Martialis: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cafodd Martial ei eni yn nhrefy dref Rufeinig [[Augusta Bilbilis]] ([[Catalayud]], ger [[Zaragoza]], heddiw) yn nyffryn Jalon, talaith [[Hispania Tarraconensis]] (gogledd-ddwyrain [[Sbaen]]), tua'r flwyddyn 40 O.C. Roedd yn ddinesydd Rhufeinig ond ystyriai ei hun yn [[Y Celt-Iberiaid|Gelt-Iberiad]] yn ogystal, sef brodor o Sbaen o dras Geltaidd. Astudiodd y [[Y Gyfraith Rufeinig|gyfraith]] yn ei dref enedigol ac aeth yn ei flaen i [[Rhufain|Rufain]] i gwblhau ei astudiaethau. Roedd hynny yn amser teyrnasiad yr ymherodr [[Nero]]. Yno ymroddodd Martial i farddoni a chafodd nawdd gan ffigyrau cyhoeddus pwysig fel [[Titus]] a [[Domitian]]. Arosodd yn y brifddinas am 34 blynedd.

Martial a roddodd enedigaeth i'r epigram modern. Ef oedd y cyntaf o'r beirdd clasurol i ymroi yn llwyr i'r epigram fel ffurf lenyddol ynddo'i hun. Nodweddir ei waith gan ddarluniau o foesau llygredig ei oes a synnwyr dychan deifiol. Ond fe'i bernir yn aml am ei ddiffyg difrifoldeb a'i chwaeth aflednais (mae ei waith yn cynnwys cerddi erotig "coch" iawn). Tuedda hefyd i seboni ei noddwyr, yn arbennig yn achos Domitian. Serch hynny mae ei epigramau yn rhoi inni ddarlun bywiog o arferion a moes Rhufain yn y cyfnod hwnnw ac yn werth eu darllen am eu delweddau lliwgar a'u disgrifiadau bachog.