|
==Llywodraethu==
Roedd y system dreth a sefydlwyd ganddo yn dilyn cyfnod [[Rhyfel Annibyniaeth Iwerddon]] (a'r [[Rhyfel Mawr]]) a [[Rhyfel Cartref Iwerddon]] yn amhoblogaidd iawiawn. Ond ystyriau eu bod yn angenrheidiol ar gyfer adferiad economaidd. Bu hefyd yn amhoblogaidd ymysg Gweriniaethwyr pybur oherwydd ei gefnogaeth i Gytundeb Eingl-Wyddelig 1921 - yr hyn a arweiniodd at y Rhyfel Cartref. Serch hynny, llwyddodd i gadw grym gyda'i blaid [[Cumann na nGaedheal]] nes bod yo blaid newydd [[Éamon de Valera]], [[Fianna Fail]] ennill Etholiad Cyffredinnol 1932. Yn sgil hyn aeth Cosgrave yn ei flaen, gyda chefngoaeth [[Eoin O'Duffy]] i sefydlu plaid [[Fine Gael]] yn 1933.
===Rhyfel Cartref===
herHer fwyaf Cosgrave oedd delio gyda'r gwrthwynebiad chwyrn ac arfog i Gytundeb Eingl-Wyddelig. Cofir am Cosgrave am ei bolisi io dienyddioddienyddio, heb achos llys, carcharoriongarcharorion Gweriniaethol yn ystod y Rhyfel Cartref. Dienyddiwyd 77 o weriniaethwyr gan luodd y Wladwriaeth Rydd rhwng Tachwedd 1922 a diwedd y rhyfel ym Mai 1923, gan gywnnsygynnwys Erskine Childers, Liam Mellowes a Rory O'Connor, llawer mwy na'r 14 o 'Volunteers' yr IRA aâ ddienyddiwyd gan y Prydeinwyr.
Dywedodd Cosgrave, "I am not going to hesitate if the country is to live, and if we have to exterminate ten thousand Republicans, the three million of our people is greater than this ten thousand".<ref>Anthony Jordan. ''WT Cosgrave 1880-1965: Founder of Modern Ireland'', Westport Books, 2006, p. 89.<!-- ISSN/ISBN needed --></ref> Yn Ebrill 1923 sefydlodd aelodau pro-Cytundeb Sinn Féin blaid wleidyddol newydd, [[Cumann na nGaedheal]] gyda Cosgrave yn arweinydd.
===Ffin y Wladwriaeth===
Roedd Cytundeb Eingl-Wyddelig wedi gadael union linell y ffin rhwng y Wladwriaeth Rydd a'r hyn oedd yn weddill o Ogledd Iwerddon heb ei gadarnhau'n llawn. Yn 1924 cytunodd Iwerddon a Phrydain i 'Gomisiwn y Ffin' i benderfynnu'n deryfnnol ar y ffin. Roedd y Wladwriaeth Rydd wedi disgwyl ennill llawer o dir yn yr ardaloedd ffiniol lle roedd canran uchel o Gatholigion a gweriniaethwyr megis siroedd Derry, Fermanagh, Tyrone, ac Armagh,. Roedd llywodraeth Prydain wedi nodi byddai dyheuad y bobl yma'n cael eu hystyried. Daeth yn amlwg nad oedd symud i fod, a hyd yn oed sôn y gallai'r Wladwriaeth Rydd golli sir Donegal. Aeth Cosgrave i Lundain i ei hun i drafod yn uniongyrchol gyda Phrif Weindidog Prydain a Phrif Weinidog Gogledd Iwerddon. Cytunwyd i gadw'r chwe sir yn rhan o Brydain ond ina Iwerddonfyddai ddimraid orfodi'r taluIwerddon dimdalu eu cyfran o ddyled Ymerodroethol Prydain. Mewn dadl yn y Dáil ar 7 Rhagfyr 1924, nododd Cosgrave, "I had only one figure in my mind and that was a huge nought. That was the figure I strove to get, and I got it."<ref>[http://historical-debates.oireachtas.ie/D/0013/D.0013.192512070003.html Dáil Éireann - Volume 13 - 7 December 1925 - Treaty (Confirmation of Amending Agreement) Bill, 1925] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110607082625/http://historical-debates.oireachtas.ie/D/0013/D.0013.192512070003.html |date=7 June 2011 }}, historical-debates.oireachtas.ie; accessed 18 January 2016.</ref>
===Polisi Tramor===
===Polisi Economaidd===
Dilynodd Cosgrave bolisi economaidd geidwadol. Cadwyd trethi mor isel â phosibl a cadwydchadwyd y gyllideb yn gyfartal er mwyn osgoi benthyg. Clymwyd y bunt Wyddelig i'r bunt Brydeinig gan olygu ei fod yn bunt ddrud. Hyrwyddwyd masnach rydd er bod tariffau ar rai nwyddau.
canolbwyntiwydCanolbwyntiwyd ar amaethyddiaeth gan esgeuluso diwydiant i ryw raddau. Sefydlwyd yr Irish Sugar Company a'r Agricultural Credit Corporation a sefydlwyd yr Electricity Supply Board, sef grid drydan genedlaethol gyntaf Ewrop. Ond bwriwyd y wlad yn galed gan ddirwasgiad yr 1930au.
===Llywodraeth Leol===
Rhwng Ebrill 1919 ac Awst 1922 bu'n Cosgrave yn Weinidog Tai, Cynllunio a Llywodraeth Leol oedd yn gyfrifol am gyflwyno system ethol [[cynrychiolaeth gyfrannol]] i'r Iwerddon, system STV. Cyflwynwyd hwy ar gyfer etholiadau lleol 1920 a gyda hynny rhoi gwell cynrychiolaeth i wahanol safbwyntiau'r bobl. Enillodd Sinn Féin reolaeth o 28 o'r 33 llywodraeth leol. Bu i'r cynghorau yma wedyn pledio eu ufudd-dodteyrngarwch i Adran Llywodraeth Leol Sinn Féin o dan Cosgrave gan dorri'r cyswllt gyda Phrydain.
===Colli===
Collodd Cosgrave etholiad 1932 i Fianna Fail a ni bu byth iddo ddal swydd arall mewn Llywodraeth. Telir teyrnged iddo am basio'r awennau i de Valera, mewn modd heddychlon a democrataidd. Mewn cyfnod o dwfdŵf unbeniaeth safodd Iwerddon yn wladwriaeth ddemocrataidd er gwaethaf hanes chwerw iawn cwtwcwta ddegawd ynghynt.
==Llinach==
| 