Pro14: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

{{cynghrair chwaraeon

}}

:''Am y mudiad gwleidyddol, gweler [[Undeb Celtaidd]]''

Mae pob tymor o'r gynghrair yn dechrau ym mis Medi ac yn para nes mis Mai. Er bod tymor yn cynnwys calendr o 22 penwythnos (gyda phob tîm yn cael 2 benwythnos rhydd), bydd rhaglen y tymor yn newid yn aml oherwydd ymyrraeth gemau eraill. Ni chaiff gemau eu chwarae ar benwythnosau rhyngwladol mis Tachwedd neu yn ystod [[pencampwriaeth y Chwe Gwlad]]. Bydd yr wyth tîm sy'n gorffen ar frig y gynghrair ar ddiwedd y tymor yn cael chwarae yn y [[Cwpan Heineken]] y tymor nesaf. Gall un tîm ychwanegol gael lle yn y gwpan Heineken drwy ennill gêm ail-gyfle yn erbyn y tîm sy'n gorffen yn drydydd ym mhencampwriaeth [[Deg Disglair yr Eidal (rygbi|Deg Disglair yr Eidal]].

 

* [[Delwedd:Flag_of_Ireland_rugby.svg|20px]] [[Rygbi Connacht|Connacht]]

* [[Delwedd:Flag_of_Ireland_rugby.svg|20px]] [[Rygbi Leinster|Leinster]]

* [[Delwedd:Flag_of_Ireland_rugby.svg|20px]] [[Rygbi Munster|Munster]]

* [[Delwedd:Flag_of_Ireland_rugby.svg|20px]] [[Rygbi Ulster|Ulster]]

 

 

Ffurfiwyd y Gynghrair Geltaidd yn 2001, ar ôl cytundeb rhwng [[Undeb Rygbi'r Alban]], [[Undeb Rygbi Cymru]] ac [[Undeb Rygbi Iwerddon]] i greu cynghrair yn cynnwys naw clwb Cymreig, dau glwb Albanaidd a phedwar talaith Wyddelig. Roedd y clybiau Albanaidd a Chymreig wedi uno'n barod i greu un gynghrair rhwng y ddwy wlad yn nhymorau rygbi 1999 a 2000, ac mae'r cytundeb newydd yn ychwanegu pedwar talaith Wyddelig i'r gynghrair.

 

Roedd tymor agoriadol y gynghrair yn cynnwys 15 tîm: 2 glwb o'r Alban (Caeredin a Glasgow), 9 clwb o Gymru (Abertawe, Caerdydd, Caerffili, Casnewydd, Castell Nedd, Glyn Ebwy, Llanelli, Penybont a Phontypridd) a 4 talaith Wyddelig (Connacht, Leinster, Munster ac Ulster). Roedd y tîmau'n chwarae mewn dau grŵp o 7 ac 8. Roedd 4 tîm ar frig y ddau grŵp ar ôl i bob tîm chwarae pob tîm yn ei grŵp unwaith yn chwarae ei gilydd mewn gemau "[[ergyd derfynol]]".

 

Yn y tymor cyntaf, cyrrhaeddodd 3 o'r taleithiau Gwyddelig y rownd gyn-derfynol, a chwaraewyd y rownd derfynol rhwng Leinster a Munster ar gae [[Lansdowne Road]]. Enillodd Leinster 24-20 gan ddod yn enillwyr tymor cyntaf y gystadleuaeth.

 

Ar gyfer ail dymor y gystadleuaeth, crëwyd tîm Albanaidd newydd ([[Y Gororau]]) i godi presenoldeb yr Alban yn y gynghrair ac i sicrhau fod yr un nifer o dîmau yn y ddau grŵp. Ar wahân i hyn, roedd strwythur y gystadleuaeth yn union yr un fath ag yr oedd yn nhymor 2001-02.

 

Er bod y taleithiau Gwyddelig yn parhau i chwarae'n gryf yn y gynghrair, ni lwyddodd pencampwyr cyntaf y gystadleuaeth, Leinster, gyrraedd rownd yr wyth olaf. Felly, llwyddodd Munster i ennill eu gemau'n gyfforddus, gan ennill yr ornest derfynol yn erbyn Castell Nedd o 37 pwynt i 17 yng Nghaerdydd.

 

Cyn dechrau'r tymor newydd, newidiwyd strwythur rygbi yng Nghymru i ranbarthau'r clybiau, ac felly newidwyd strwythur y gynghrair. Gyda'r 9 clwb o Gymru'n troi yn 5 rhanbarth ([[Gleision Caerdydd]], [[Scarlets Llanelli]], [[Gweilch Tawe-Nedd]], [[Dreigiau Gwent]] a'r [[Rhyfelwyr Celtaidd]]), roedd yn bosib creu cynghrair fwy traddodiadol lle byddai pob tîm yn chwarae ei gilydd dwywaith bob tymor (gartref a bant o gartref) a'r tîm buddugol fyddai'r un ar frig y gynghrair ar ddiwedd y tymor. Roedd y system newydd yn caniatau rhaglen o 22 rownd gyda gemau'n cael eu chwarae ar bob penwythnos.

 

Tymor 2003-04 oedd tymor cyntaf y [[Cwpan Celtaidd]] - cystadleuaeth cwpan traddodiadol rhwng y tîmau Celtaidd. Roedd fformat y cwpan yn newid y tymor canlynol fel bod dim ond 8 tîm gorau'r gynghrair yn cymryd rhan ynddo.

 

Yn 2004, cyhoeddodd Undeb Rygbi Cymru fod yn amhosib iddynt gynnal 5 tîm rhanbarthol, ac felly diddymwyd y [[Rhyfelwyr Celtaidd]], er iddynt ymddangos fel un o'r rhanbarthau cryfaf a oedd yn cyfrannu nifer o chwaraewyr rhyngwladol yn eu tymor cyntaf. Felly, disgynnodd y nifer o dîmau yn y gynghrair unwaith yn rhagor i 11. Byddai hyn hefyd yn caniatau i bob tîm cael dau benwythnos rhydd yn ystod y calendr o 22 penwythnos.

 

Heb gwpan y byd i dynnu sylw'r tîmau, hwn fyddai'r tymor pwysicaf yn hanes byr y gynghrair. Roedd dosraniad chwaraewyr y Rhyfelwyr Celtaidd i'r rhanbarthau eraill yn gyffredinol yn codi ansawdd rygbi'r tîmau Cymraeg. Cyhoeddwyd y byddai llefydd ar gyfer y cwpan Heineken yn cael eu dewis trwy berfformiad yn y Gynghrair Geltaidd. Ni fyddai Connacht yn cael ei labeli fel talaith ddatblygol rhagor gan undeb rygbi Iwerddon. Cyhoeddwyd hefyd y byddai hyfforddwyr [[Tim cenedlaethol rygbi'r undeb Iwerddon|Iwerddon]] yn cael atal chwaraewyr Gwyddelig rhag chwarae yn y Gynghrair Geltaidd ar gyfer sesiynau ymarfer y garfan ryngwladol. Oherwydd hyn, roedd taleithiau fel Leinster a Munster yn aml yn chwarae eu hail dimau ar benwythnosau cyn gemau rhyngwladol ac yn ystod tair wythnos gyntaf y tymor. Er hynny, gorffennodd Munster y tymor yn ail, a Leinster yn drydydd. Y Gweilch oedd pencampwyr 2004-05, a hwn oedd yr ail dymor yn olynol i un o ranbarthau Cymru ennill y gynghrair.

 

Bu trafodaethau rhwng undebau rygbi [[Cymru]] a [[Lloegr]] i drefnu [[Cwpan Eingl-Gymreig]] yn ystod misoedd cyntaf y flwyddyn. Oherwydd bod y cwpan newydd hwn yn ymyrryd â rhaglen dymor y Gynghrair Geltaidd (ac yn cymryd lle'r Cwpan Celtaidd), diarddelwyd rhanbarthau Cymru o'r gynghrair gan undebau'r [[Alban]] ac [[Iwerddon]] ym Mehefin 2005. Dim ond ychydig o fisoedd cyn y tymor newydd, roedd yn edrych fel petai'r gynghrair yn mynd i gael ei aildrefnu i gynnwys 4 tîm [[Eidal]]eg i gymryd lle'r rhanbarthau Cymreig. Er hynny, llwyddodd undebau'r gwledydd Celtaidd gyrraedd cytundeb i gadw'r gynghrair yn ei strwythur presennol. Byddai rhanbarthau Cymru yn gorfod chwarae eu gemau lleol yng nghanol wythnos i gadw rhai penwythnosau'n rhydd ar gyfer y Cwpan Eingl-Gymreig.

 

Er y problemau ynglŷn â threfnu'r gynghrair, roedd tymor 2005-06 yn llwyddiannus o ran maint y torfeydd gan eu bod wedi codi tua 50,000 o gymharu â'r tymor cynt. Yn debyg i dymor 2003-04, penderfynwyd pencampwyr y gynghrair ar benwythnos olaf y tymor. Ar ôl i Leinster guro Caeredin, byddai'n rhaid i Ulster guro'r Gweilch i fod yn bencampwyr. Wrth fynd i mewn i amser anafiadau, roedd y Gweilch ar y blaen. Ond gyda chic ola'r gêm, sgoriwyd gôl adlam gan faswr Ulster David Humphreys i ennill y gêm a'r gynghrair.

 

Ym mis Mai 2006, cyhoeddwyd y byddai ''[[Magners Irish Cider]]'' yn noddi'r gynghrair am bum tymor. Er bod Magners yn cael ei frandio'n ''Bulmers Irish Cider'' yng Ngweriniaeth Iwerddon, byddai'r gynghrair yn swyddogol yn cael ei alw'n Gynghrair Magners ym mhob un o'r gwledydd Celtaidd.

 

Am y rhan fwyaf o'r tymor, tra-arglwyddiaethwyd y gynghrair gan y tîmau Gwyddelig [[Rygbi Leinster|Leinster]] ac [[Rygbi Ulster|Ulster]]. Er hynny, gorffennodd y tymor â thair o ranbarthau Cymru yn y pedwar uchaf ar ôl iddynt ennill nifer o gemau yn olynol yn erbyn eu gwrthwynebwyr agos. Collodd Leinster i'r Gleision ar benwythnos olaf y tymor gan alluogi'r Gweilch i ennill y gynghrair am yr ail dro yn eu hanes drwy guro'r Gororau yn Netherdale. Felly, bu'n dymor da i'r rhanbarthau o Gymru. Dangoswyd fod gan y Gweilch garfan ddigon dawnus a mawr i fedru cystadlu yn rhesymol mewn nifer o gystadlaethau (yn cyrraedd rownd derfynol y [[Cwpan Eingl-Gymreig]] yn ogystal ag ennill y Gynghrair Geltaidd), tra bod y Scarlets a'r Dreigiau wedi bod yn weddol lwyddiannus ym mhencampwriaethau Ewrop, ac felly'n methu canolbwyntio ar y Gynghrair Geltaidd.

 

{| border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" width=400

|- align=center bgcolor=lightblue

|Tymor||Tîmau||Enillydd||Ail

|- align=center

|- align=center

|- align=center

|- align=center

|- align=center

|- align=center

|- align=center

|- align=center bgcolor=lightblue

!colspan=4|Cwpan Celtaidd

|Tymor||Tîmau||Enillydd||Ail

|- align=center

|- align=center

|}

 

* [http://www.magnersleague.com/ Gwefan swyddogol y gynghrair Magners.]

* [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/rugby_union/4597161.stm Rhanbarthau Cymru yn cael eu diarddel.]

* [http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/rugby_union/4105658.stm Cytundeb newydd ar gyfer y Gynghrair Celtaidd.]

 

[[Categori:Sefydliadau 2001]]