Gwrach: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yn ôl y darlun traddodiadol, hen [[gwraig|wraig]] sy'n hyddysg yn [[dewiniaeth|swyngyfaredd]] yw '''gwrach''', (hefyd '''gwiddon''', '''rheibes''' a '''dewines''') a hen wraig hyll. Ond y tu ôl i'r ffigwr [[llên gwerin]] a gwrachod [[Calan Gaeaf]] yn y diwylliant traws-Iwerydd cyfoes, yn aml iawn mae chwedlau am wrachod yn deillio o gof am ferched hyddysg mewn [[meddyginiaeth]] draddodiadol ac efallai hefyd am offeiriadesau cyn-Gristnogol. Yn ogystal â hynny mae rhai pobl heddiw yn ystyried eu hunain yn "wrachod" mewn crefyddau [[Neo-baganiaeth|neoNeo-baganaidd]] megis [[Wica]]. Yn [[Ewrop]] mae’rmae'r credgred mewn gwrachod yn [[ofergoel]] werin holl-Ewropeaidd sy’nsy'n hanu o [[paganiaeth|baganiaeth]] cyn-[[Cristnogaeth|Gristnogol]] y cyfandir. Yn [[Affrica]] mae’n gred sydd wedi goroesi hyd heddiw ac â’iâ'i wreiddiau yn y crefyddau [[Animistiaeth|animistaidd]].

Poblogeiddiwyd yr "hypothesis erledigaeth" yn y 19 ac 20 canrifoedd, sef theori ddadleuol bod yr erledigaeth hon yn profi mai [[Paganiaeth|paganiaidPaganiaid]] guddiedigcuddiedig oedd llawer o werin Ewrop o hyd. Ers canol y 20fed canrif mae gwrachod cyfoes wedi dod yn gangen hunan-ddynodiad [[Neo-baganiaeth|neoNeo-baganaidd]], yn enwedig [[Wica]], a grëwyd gan [[Gerald Gardner]], a ddatganodd fod y gelfyddyd wen yn draddodiad crefyddol sydd â gwreiddiau cyn-Gristnogol.<ref>[[Margot Adler|Adler, Margot]] (1979) ''Drawing Down the Moon: Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America Today''. Boston: Beacon Press. tudalenni 45–47, 84–5, 105.</ref>