Dewiniaeth: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Sanddef (sgwrs | cyfraniadau) Dim crynodeb golygu |
B iaith - llawer o dreigladau |
||
Llinell 3:
'''Dewiniaeth''', (hefyd '''dewindabaeth''', '''hudoliaeth''', '''y gelfyddyd''' a '''swyngyfaredd''') yw'r term am ddylanwadu ar ddigwyddiadau, gwrthrychau, pobl a ffenomena trwy foddion goruwchnaturiol, paranormal neu gyfriniol. Gallai hefyd cyfeirio at yr ymarferion a ddefnyddir i wneud hynny, a'r credau sy'n defnyddio'r rhain i esbonio digwyddiadau a ffenomena. Mewn termau [[Ocwlt|ocwltwyr]] modern, dewino yw'r weithred o gyfuno'r bydol â'r arucheler mwyn canolbwyntio'r ewyllys fel y caiff ddylanwad ar ddigwyddiad, gwrthrych, a bodau. Yn aml mae [[cyfriniaeth]], [[ocwlt|ocwltiaeth]], [[crefydd]], [[gwyddoniaeth]] a [[seicoleg]] yn dylanwadu ar ddewiniaeth.
Un o nodweddion sylfaenol dewiniaeth yw'r
Yn aml defnyddir technegau i weld pethau tu hwnt i'r dewin mewn gofod ac amser, yn bennaf i d[[darogan]] y dyfodol. Roedd unwaith adeg yng [[Cymru|Nghymru]] pryd byddai darogan yn rhan barchus, gydnabyddedig o fywyd cymdeithas, fel mae sylwadau Gerallt Cymro ynglŷn ag [[awenyddion]]<ref>Thomas Jones (cyf.), ''Gerallt Gymro'', Caerdydd, 1938.</ref> a hanes [[Dyn Hysbys|dynion hysbys]] yng Nghymru yn tystio. Yn ôl tystiolaeth gynnar, roedd darogan yn rhan sylfaenol o fywyd crefyddol y [[Celtiaid]], gyda ''vates'' ([[Gâl]]) a ''fili'' ([[Iwerddon]]) yn gyfrifol amdano gan amlaf. Byddai rhai yn derbyn eu gwybodaeth am y dyfodol drwy arsylwadau o ehediadau a galwadau adar. Dull arall ymhlith y Celtiaid oedd darogan yn ôl breuddwydion neu weledigaethau a gafwyd mewn llewyg, neu "swyn-gwsg".<ref>Griffiths, Kate Bosse; ''[[Byd y Dyn Hysbys]]: Swyngyfaredd yng Nghymru, td 83-84 , Y Lolfa 1977.</ref>
Ffurf arall ar ddarogan yw [[sêr-ddewiniaeth]] neu "astroleg", sef grŵp o systemau, traddodiadau a chredoau lle mae gwybodaeth am leoliad [[planed]]au yng nghyswllt [[Cytser|cytserau]]'r [[Sidydd]] yn galluogi'r dewin i ddeall a dehongli gwybodaeth am bersonoliaethau pobl a rhagddweud eu dyfodol. Ym [[Mesopotamia]] a'r [[Hen Aifft]] roedd dosbarth arbennig o offeiriaid yn astudio'r nefoedd er mwyn ceisio [[darogan]] y dyfodol. Roedd sêr-ddewiniaeth a'r defnydd o [[horosgop]]au yn boblogaidd iawn ymhlith [[Dyn Hysbys|dynion hysbys]] yng Nghymru
==Gairdarddiad a thermau eraill==▼
Tarddiad y gair "dewiniaeth" yw'r [[Lladin]] ''divinatio'' "darogan", o ''divinare'' "rhagweld gydag ysbrydoliaeth ddwyfol"<ref>http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/secondary/SMIGRA*/Divinatio.html</ref>, sydd ei hun yn dod o'r gair ''divinus'' "dwyfol" (yr un tarddiad â'r gair "[[diwinydd]]"), ond a ddefnyddwyd hefyd i olygu "gweledydd" a "rhagweledydd". Yn wir, gellir ystyried y gair ''divinus'' yn yr ystyr "gweledydd" fel tarddiad y gair '''dewin'''.
Yn y [[Gymraeg]] ceir sawl gair sydd naill ai yn gyfystyr â dewiniaeth neu'n gysylltiedig iddi. Mae'r geiriau '''hudo''', '''swyno''', '''cyfareddu''' a '''swyngyfareddu''' i gyd yn awgrymu'r
==Damcaniaethau gwyddonol==
===Diffiniadau anthropolegol===
Y prif bersbectifau ar ddewiniaeth mewn [[anthropoleg]] yw'r persbectif ffwythianyddol, y persbectif
▲Y prif bersbectifau ar ddewiniaeth mewn [[anthropoleg]] yw'r persbectif ffwythianyddol, y persbectif symbolyddol, a'r persbectif deallaethol. Defnyddir y tri pherspectif hyn i ddisgrifio sut mae dewiniaeth yn gweithio mewn cymdeithas. Mae'r persbectif ffwythianyddol, a gysylltir yn bennaf â gwaith [[Bronisław Malinowski]], yn honni bod gan bob agwedd ar gymdeithas ei hystyrlonder a'i chydberthynas.<ref>Winthrop, Robert H. ''Dictionary of concepts in cultural anthropology''. Efrog Newydd: Greenwood P, 1991.</ref> Yn ôl y persbectif ffwythianyddol, perfformia dewiniaeth swyddogaeth gudd mewn cymdeithas. Astudia'r persbectif symbolyddol ystyr cywrain y defodau a mythau sy'n diffinio cymdeithas<ref>''Dictionary of anthropology''. Rhydychen: Blackwell, 1997.</ref> yn ogystal â delio â chwestiynau ynglŷn â [[theodiciaeth]]. Yn olaf, mae'r persbectif deallaethol, a gysylltir â gwaith [[Edward Burnett Tylor]] a gwaith [[James Frazer]], yn gweld dewiniaeth fel rhywbeth sydd yn rhesymegol, ond wedi ei seilio ar ddealltwriaeth ddiffygiol o'r byd,
===Meddwl dewinol===
Mewn [[anthropoleg]], [[seicoleg]] a [[gwyddorau gwybyddol]] mae "meddwl dewinol" yn derm i ddisgrifio ymresymu achosol anwyddonol sydd yn aml yn cynnwys syniadau fel meddwl cysylltiadol, gallu'r meddwl i effeithio ar y byd ffisegol, a chamgymryd cydberthyniad am
▲Mewn [[anthropoleg]], [[seicoleg]] a [[gwyddorau gwybyddol]] mae "meddwl dewinol" yn derm i ddisgrifio ymresymu achosol anwyddonol sydd yn aml yn cynnwys syniadau fel meddwl cysylltiadol, gallu'r meddwl i effeithio ar y byd ffisegol, a chamgymryd cydberthyniad am achosiad. Gallai'r meddwl dewinol ddefnyddio mynegiant symbolaidd yn ogystal â [[trosiad|throsiad]], [[trawsenwad]] a [[cydamseredd|chydamseredd]]. Yn aml caiff ymarferwyr dewiniaeth eu portreadu fel personau anghymarebol, ond mae rhai damcaniaethwyr yn honni nad yw dibenion y dewin o reidrwydd yn faterol, a gall dewiniaeth mewn rhai achosion fod yn effeithiol.
===Damcaniaethau seicolegol===
Mae damcaniaethau seicolegol ar ddewiniaeth yn ei thrin fel ffenomen bersonol sy'n ceisio cwrdd ag anghenion unigol, mewn cyferbyniad â ffenomen gymdeithasol sy'n ceisio cwrdd ag anghenion cymunedol. Mae damcaniaethau seicolegol yn amrywio o weld dewiniaeth fel [[
▲Mae damcaniaethau seicolegol ar ddewiniaeth yn ei thrin fel ffenomen bersonol sy'n ceisio cwrdd ag anghenion unigol, mewn cyferbyniad â ffenomen gymdeithasol sy'n ceisio cwrdd ag anghenion cymunedol. Mae damcaniaethau seicolegol yn amrywio o weld dewiniaeth fel [[newrosis]], neu weld dewiniaeth fel gwyddoniaeth drwg, i weld dewiniaeth fel cais i drin gorbryder.
===Gwreiddiau anthropolegol a seicolegol===
[[Delwedd:Urarina_shaman_B_Dean.jpg|thumb|[[Siamanaeth|Siaman]] y llwyth [[urarina]], [[1988]].]]
Mae'r
Yn ôl [[James Frazer]], mae'r meddylfryd sydd yn sylfaen i'r
Yn ôl Frazer ceir dau fath o ddewiniaeth.
* Dewiniaeth sympathetig, lle mae'r cyffelyb yn cynhyrchu'r cyffelyb, sef lle mae efelychiad o weithred yn cael yr un effeithiau ar wrthrych penodol â'r
* Dewiniaeth ddifwynol, lle mae pethau a oedd mewn cysylltiad â gwrthrych yn dal yn gysylltiedig â'r gwrthrych yn dragwyddol, ac felly gellir defnyddio'r pethau i gael effaith ar y gwrthrych serch y pellter rhyngddynt mewn amser a gofod.
Llinell 56 ⟶ 51:
* '''Grym yr isymwybod''' sef y cred bod gan yr isymwybod bwerau dewinol gall y dewin eu defnyddio drwy dechnegau amrywiol. Enghraifft o hyn yw techneg y [[seliau (ocwlt)|seliau]].
* '''Cydgysylltiad''' neu '''Undod y Cyfan'''
* '''Dim angen esboniad''', hynny yw
* '''Caniateir i bopeth; nid oes gwirionedd''', un o brif ddywediadau [[dewiniaeth Caos]]. Yn ôl dewiniaeth caos gall unrhyw baradeim neu ddamcaniaeth fod yn ddilys gan nad yw'r fath beth â gwirionedd yn bodoli mewn unrhyw synnwyr gwrthrychol. Fel canlyniad bydd y dewin Caos yn defnyddio paradeimau ar hap ac ar fympwy.
|