CERN: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Thaf (sgwrs | cyfraniadau)
B fformatio cyfeiriadau
Llinell 55:
CERN yw labordy [[ffiseg gronynnau]] (Saesneg: ''particle physics laboratory'') mwya'r byd ac mae'n cynnwys cyflymydd gronynnau mwyaf pwerus y byd sydd wedi ei leoli yn yr ardal rhwng y mynyddoedd [[Jura (mynyddoedd)|Jura]] a'r [[Alpau]] yn y [[y Swistir|Swistir]] yn agos i ffin [[Ffrainc]]. Mae dros 2,600 o staff llawn-amser a 7,931 o [[gwyddoniaeth|wyddonwyr]] yn gweithio ar y prosiect. Mae dros 20 o wledydd Ewrop (gweler y map); yn cynnwys 580 [[prifysgol]] yn cyfrannu i'r prosiect.
 
Yn swyddogol, nid yw safleoedd CERN yn dod o dan oruchwyliaeth naill ai'r Swistir na Ffrainc. Cyfrannodd aeloda'r gyfundrefn (yn y flwyddyn 2008) dros 664 miliwn Ewro i'r gwaith.<ref>{{eicondyf ên}}gwe| [url=http://dg-rpc.web.cern.ch/dg-rpc/Scale.html| Gwefan CERN - 'teitl=Resources Planning and Control']| cyhoeddwr=CERN| iaith=Saesneg}}</ref>
 
Prif bwrpas CERN yw darparu cyflymyddion gronynnau ac yr isadeiledd sydd angen ar gyfer ffiseg egni uchel. Lleolir y [[Gwrthdrawydd hadronnau mawr]] yno.
 
== Hanes y lle ==
Ar 29 Medi 1954 daeth 11 gwlad gorllewin Ewrop at ei gilydd i arwyddo cytundeb a oedd yn eu clymu i'r prosiect hwn. Yn 1954 newidiwyd enw'r mudiad i ''Organisation Européenne pour la Recherche Nucléaire'' ond penderfynwyd cadw'r hen acronym CERN. <ref>{{eicondyf ên}}gwe| [url=http://public.web.cern.ch/Public/Content/Chapters/AboutCERN/WhatIsCERN/CERNName/CERNName-en.html| "teitl=The CERN Name"], ar wefan| cyhoeddwr=CERN| website.iaith=Saesneg}}</ref>
 
Yn fuan wedi ei sefydlu, datblygodd y gwaith i fod yn fwy nac ymchwil i mewn i'r [[niwclews atomig]], gan ymestyn i ynni-uwch, maes ffiseg sydd yn ymwneud â'r rhyngweithio rhwng gronynnau is-atomig ac felly, cyfeirir at CERN yn aml fel: '''European laboratory for particle physics''' (''Laboratoire européen pour la physique des particules'').
Llinell 65 ⟶ 66:
== Darganfyddiadau ==
Mae nifer o ddarganfyddiadau ffiseg wedi'i wneud parthed â chnewyllyn yr atom yn CERN. Dyma rai ohonynt:
* 1973: Darganfod cerrynt niwtral yn Siambr Swigen Gargamelle<ref>{{eicondyf ên}}gwe| [url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/History73-en.html| teitl=1973: neutral currents are revealed| cyhoeddwr=CERN| iaith=Saesneg}}</ref>
* 1983: Darganfod [[bosonau W a Z]] yn arbrofion UA1 a UA2.<ref>{{eicondyf ên}}gwe| [url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/History83-en.html| teitl=1983: discovery of the W and Z particles| cyhoeddwr=CERN| iaith=Saesneg}}</ref>
* 1989: Darganfod sawl teulu o [[niwtrinos]] sydd ar binacl boson Z.
* 1995: Creu (am y tro cyntaf) atomau [[Gwrthfater|Gwrth-hydrogen]] yn arbrawf PS210.<ref>{{eicondyf en}}gwe| [url=http://public.web.cern.ch/public/en/About/History95-en.html]| 'teitl=1995: first observation of antihydrogen'| cyhoeddwr=CERN| iaith=Saesneg}}</ref>
* 1999: Darganfod ''CP-violation'' uniongyrchol yn arbrawf NA48 <ref>{{eicondyf ên}}gwe| [url=http://arxiv.org/abs/hep-ex/9909022v1| V.teitl=A Fantinew etmeasurement al.,of Phys.direct Lett.CP violation in two pion decays of the neutral B465kaon| (dyddiad=1999)| 335cyhoeddwr=Physics (hep-ex/9909022)]Letters| awdur=V. Fanti et al.| iaith=Saesneg}}</ref>
Yn 1984 cyflwynwyd y Wobr Nobel ffiseg i [[Carlo Rubbia]] a [[Simon van der Meer]] am eu gwaith yn paratoi'r ffordd i ddarganfod bosonau W a Z.
 
Llinell 76 ⟶ 77:
== Y cyfrifiadur ==
[[Delwedd:Premier serveur Web.jpeg|bawd|Y cyfrifiadur hwn a ddefnyddiwyd gan y gwyddonydd [[Sir Tim Berners-Lee]] yn CERN oedd y serfiwr gwe gyntaf drwy'r byd.]]
Dechreuodd y [[gwe fyd-eang|we fyd-eang]] yma yn CERN mewn prosiect o'r enw [[ENQUIRE]], a sefydlwyd gan Sir [[Tim Berners-Lee]] a [[Robert Cailliau]] yn [[1989 gwyddoniaeth|1989]]. Roedd y prosiect yn ymwneud â thestun, neu uwch-destun a oedd yn cysylltu â'i gilydd. Ei bwrpas wrth gwrs oedd cysylltu'r holl wyddonwyr byd-eang oedd yn gweithio gyda'i gilydd. Ar 30 Ebrill 1993, cyhoeddodd CERN fod y We Fyd-eang (neu www) am ddim i bawb. Mae copi o'u gwefan gynharaf hefyd i'w gweld:weld.<ref>{{dyf gwe| [url=http://www.w3.org/History/19921103-hypertext/hypertext/WWW/TheProject.html| yma.]teitl=World Wide Web| cyhoeddwr=W3| iaith=Saesneg}}</ref> I roi hyn mewn cyd-destun, yn 1996 y lansiwyd y wefan Gymraeg cynhwysfawr gyntaf.<ref>{{dyf [gwe| url=http://www.barddoniaeth.com/]| 'Rebel ar y We' (bellach wedi'i hailenwi'n 'teitl=Rhedeg ar Wydr')}}</ref>
 
Cyn y gwaith hwn ar y we, roedd CERN eisoes wedi bod yn flaenllaw iawn yn datblygu'r [[rhyngrwyd]] gan gychwyn ar ddechrau'r 1980au.<ref>{{dyf Gwelergwe| y datblygiadau hyn [url=http://www.cern.ch/ben/TCPHIST.html| yma].teitl=A Short History of Internet Protocols at CERN| awdur=Ben Segal| dyddiad=Ebrill 1995| iaith=Saesneg}}</ref>
 
== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}
 
== Dolenni allanol ==
* {{eicon ênen}} [http://www.cern.ch/ Y wefanGwefan swyddogol CERN]
* {{eicon en}} [http://news.bbc.co.uk/welsh/hi/newsid_7600000/newsid_7607600/7607677.stm Newyddion BBC Cymru'r Byd] "Ceisio datgelu cyfrinachau'r byd"
* {{eicon en}} [http://www.bbc.co.uk/sn/tvradio/programmes/horizon/broadband/tx/universe/ ''The Six Billion dollar experiment'' (dofen)]
* {{eicon en}} [http://www.ingenia.org.uk/ingenia/articles.aspx?Index=489 ''Engineering the Large Hadron Collider at CERN,]'' gan y Cymro [[Lyn Evans]] CBE, ''Ingenia'', Mehefin 2008.
 
== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}
 
 
[[Categori:Ffiseg]]