A5: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
D22 (sgwrs | cyfraniadau)
B o diar
Siswrn (sgwrs | cyfraniadau)
tacluso
Llinell 1:
Mae'r '''A5''' yn un o brif ffyrdd Prydain, yn wreiddiol y ffordd o [[Llundain|Lundain]] i [[Caergybi|Gaergybi]]. Yn Ngogleddngogledd Cymru, mae'n cael ei gydnabod bellach fel llwybr hanesyddol trwy mynyddoeddfynyddoedd [[Eryri]].
 
==Llundain i'r Amwythig - y Ffordd Rufeinig==
Mae llwybr yr A5 ar draws [[Lloegr]] yn dilyn yn agos iawn i lwybr ''Watling Street'', ffordd Rufeining o ''Dubris'' ([[Dover]]) i '' Londinium'' ([[Llundain]]), wedyn ymlaen i ''Viroconium'' ([[Wroxeter]]).
 
Wedi ymadawiad y [[Ymerodraeth Rhufeinig|RhufeiniadRhufeiniaid]], parhaodd y ffordd, fel y rhan helaeth o'r rhwydwaith rufeinigRufeinig, ac erbyn 1780 buasai'r rhan fwyaf ohono wedi dod dan reolaeth [[Tyrpeg]], sef ymddiriedolaethau preifat oedd yn codi toll ar deithwyr er mwyn cynnal y ffyrdd, y ffordd erbyn hyn yn cyrraedd [[Amwythig|Yr Amwythig]]. Pan gomisiynwyd [[Thomas Telford]] i wella'r ffordd o Lundain i Gaergybi (gweler isod), 'roedd llai o alw am waith sylweddol yn Lloegr.
 
==Yr Amwythig i Gaergybi - Ffordd Thomas Telford==
'Roedd gwaith [[Thomas Telford|Telford]] yn llawer mwy sylweddol o'r [[Amwythig]] i [[Caergybi|Gaergybi]].
 
'Roedd Undebuno [[Prydain Fawr]] gydag [[Iwerddon]] wedi creu galw am gryfhau'r cysylltiad ymarferol rhwng [[Llundain]] a [[Dulyn]]. Wedi sefydlu pwyllgor seneddol, comisiynwyd [[Thomas Telford]] i wella safon y ffyrdd yr holl ffordd o [[Llundain|Lundain]] i [[Caergybi|Gaergybi]]. Wedi pasio Ddeddfdeddf Seneddolseneddol arbennig yn y flwyddyn honno, cychwynwyd ar y gwaith ym [[1815]], a parhaoeddpharhaodd nes cwblhau [[Pont y Borth]] yn [[1826]]. Hwn oedd y tro cyntaf i arian cyhoeddus gyllido adeiladu ffyrdd ym Mhrydain ers oes y [[Ymerodraeth Rhufeinig|Rhufeiniaid]].
 
YmUn mysgo nodweddion y ffordd oedd nad unrhyw oleddf i fod gyda graddiant o fwy na 5%, hyd yn yn oed yn [[Eryri]]. Er mwyn caniatáu hyn, 'roedd rhaid adeiladu pontydd, cloddiau a waliau cynnal sylweddol ar hyd y llwybr.
 
Adeiladwyd hefyd rhai strwythurau sylweddol iawn - yn cynnwys [[Pont Waterloo]] ar draws [[Afon Conwy]] ym [[Betws-y-Coed|Metws-y-Coed]], [[Morglawdd Stanley]] ar draws [[Y Lasinwen]], ac yn fwyaf oll, [[Pont y Borth]] ar draws [[Afon Menai]].
 
Mae nifer o nodweddion pensaernïol a pheirianyddol ar hyd y daith - cerrig filltirmilltir nodweddiadol am bob milltir o'r siwrnai, tollbyrth, giatau gyda chynllun 'codiad haul' arbennig. Adeiladwyd hefyd ''depots'' wedi eu lleoli yn rheolaidd ar hyd y ffordd, sef cilfachau wrth ymyl y ffordd er mwyn cadw graean a nwyddau cyffelyb i gynnal yr wyneb.
 
Mae cyfran sylweddol o'r nodweddion hanesyddol wedi goroesi ar hyd y daith o'r [[Amwythig]] i [[Caergybi|Gaergybi]], gyda rhannau helaeth yn ymddangosedrych yn debyg o hyd i'r ffordd wrediddiolwreiddiol. Erbyn heddiw mae'r ffordd wedi ei adnabodchydnabod i fod ynfel heneb sydd yn haeddu cadwraeth.
 
Mae'r gwaith [[Thomas Telford|Telford]] hefyd wedi ei brofi i'r eithaf. Ym [[1997]], adeiladwyd "gwelliant" modern ar gost sylweddol yn [[Tŷ Nant|Nhŷ Nant]], er mwyn osgoi troellau ar ffordd [[Thomas Telford|Telford]]. Erbyn [[2005]], roedd llithriadau creigiau yn peryglu'r llwybr newydd hwnnw, a bu'n rhaid ei gau dros dro. Er mawr embaras i'r awdurdodau, gorfu iddynt brynu yn ôl ac ail-agor rhan o'r hen ffordd, oedd wedi dangos ei werthgwerth bron 200 mlynedd ar ôl ei hadeiladauhadeiladu.
 
==Llwybr yr A5 heddiw==
O'r [[Bwa Farmor]] yn [[Llundain]], aiff yr A5 ar hyd Ffordd Edgware allan o Lundain. Yma mae'r 'A5' yn diflannu ond pery'r ffordd fel yr A5183 trwy [[St. Albans]] nes iddoiddi gyrraedd cyffordd 9 yyr [[M1]], lle daw yn A5 unwaith eto. Mae'r ffordd yn parhau trwy [[Dunstable]] i [[Milton Keynes]], lle mae'r A5 presennol yn ffordd osgoi ddeuol ar gyrion y dref, ond y ffordd wreiddiol yn parhaudal i'w weldgweld ar ei ffurf syth rufeinigRufeinig.
 
Ar olôl pasio drwy [[BwlchFwlch Watford]], mae'n gwyro ychydig i'r gorllewin at [[Atherstone]] (ffordd osgoi arall, ond yr arwydd wreiddiol i [[Caergybi|Gaergybi]] i'w weld o hyd yng nghanol y pentref), [[Tamworth]] (ffordd osgoi presennolbresennol), [[Cannock]] a [[Telford]]. Yno, tref newydd a enwir ar ôl y peiriannydd, mae'r enw 'A5' yn diflannu am gyfnod eto, wrth i draffig drwodd ymuno a'r [[M54]], ond unwaith eto mae'r ffordd syth wreiddiol i'w weldgweld.
 
Yn yr [[Amwythig]], roedd y ffordd wreiddiol yn mynd i fewn i'r dinasddinas dros y Bont SaesnigSeisnig, ac yn dod allan dros y Bont Gymreig. Mae'r A5 presennol yn wyriad mwy sylweddol fel rhan o ffordd osgoi ddeuol o gwmpas de'r ddinas. Mae ambell i wyriad modern hefyd ar y rhannau o'r ffordd hyd at arfordir [[Cymru]], yn cynnwys pontydd sylweddol o gwmpas [[Y Waun]], unwaith eto gyda'r ffordd wreiddiol yn mynd trwy'r pentref.
 
Unwaith yngYng Nghymru, mae'r A5 presennol yn dilyn yn ffyddlon iawn at lwybr [[thomasThomas Telford|Telford]], trwy [[Llangollen|Langollen]], [[Corwen]], [[Cerrigydrudion]] (gwyriad bychan), a [[Pentrefoelas|Phentrefoelas]]. Aiff ar draws [[Pont Waterloo]] i mewn i [[Betws-y-Coed|Fetws-y-Coed]], ymlaen at [[Capel Curig|Gapel Curig]] wrth godi at uchafion [[Eryri]], heibio [[Tryfan|Mynydd Tryfan]], [[Llyn Ogwen]] a thrwy [[Nant Ffrancon]] at [[Bethesda|Fethesda]]. Mae ffordd osgoi o gwmpas [[Bangor]], ac wrth wyro tuag at y cylchdro mae'r A5 prsennolpresennol yn gadael llwybr [[Thomas Telford|Telford]], rhan ohoni sy'nyn cynnwys tollborth a phont pwysobwyso LonLôn Isaf. Ond gan mai'r [[A55]] yw'r fordd osgoi bellach, mae'r A5 yn ailymuno â'r llwybr wreiddiolgwreiddiol trwy [[Bangor|Fangor]].
 
Mae'n codi allan o [[Bangor|Fangor]], atyn croesi'r Fenai ar [[Pont y Borth|Bont y Borth]], iac groesi'ryn [[Afon Menai|Fenai]]mynd atam [[Porthaethwy|Borthaethwy]]. 'Roedd ffordd [[Thomas Telford|Telford]] ar draws [[Ynys Môn]] yn gwbl newydd, ac wrth fynd trwy pentrefibentrefi [[Llanfairpwllgwyngyll]], [[Gaerwen]], [[Mona]], [[Gwalchmai]], [[Bryngwran]] a [[Caergeiliog|Chaergeiliog]], mae'r teithiwr yn gwerthfawrogigweld mai pentrefi a dyfodd ar hyd y ffordd, nid wedi eieu cysylltu ganddi, ydynt.
 
Wedi croesi [[Morglawdd Stanley]], mae gwyriad modern o gwmpas gweithfeydd Alwminiwm MonMôn cyn cyrraedd tref [[Caergybi]].
 
Yn eirionig, i yrrwyr car yn teithio o Lundain i Gaergybi heddiw, mae adeiladu traffyrdd Prydain[[Lloegr]] a deuoli'r [[A55]] ar draws Gogleddarfodir gogledd Cymru yn golygu nad yw'r teithiwr yn dilyn aryr A5 prin o gwbl os am siwrnai ymarferol.
 
==Cyfeiriadau==