Afon Rhein: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu
Dim crynodeb golygu
Llinell 1:
{{Gwybodlen lle}}
[[Delwedd:Flusssystemkarte Rhein 03.jpg|bawd|250px|Afon Rhein]]
 
[[Afon]] 1234 km o hyd yn [[Ewrop]] yw '''Afon Rhein''' ([[Almaeneg]]: ''Rhein'', [[Iseldireg]]: ''Rijn'', [[Ffrangeg]]: ''Rhin'', [[Lladin]]: ''Rhenus''). Mae'n tarddu yn yr [[Alpau]] ac yn llifo tua'r gogledd i gyrraedd [[Môr y Gogledd]]. Credir fod yr enw yn dod o'r gair [[Indo-Ewropeaidd]] ''*rei'', yn golygu "llifo".
 
Llinell 7 ⟶ 8:
 
== Daearyddiaeth ==
[[Delwedd:Flusssystemkarte Rhein 03.jpg|bawd|dim|250px|Afon Rhein]]
 
=== Y Swistir ===
 
Llinell 17 ⟶ 18:
 
=== Yr Almaen ===
[[Delwedd:Worms 01.jpg|bawd|230pxchwith|Pont y Nibelungen dros y Rhein yn [[Worms]].]]
 
[[Delwedd:Worms 01.jpg|bawd|230px|Pont y Nibelungen dros y Rhein yn [[Worms]].]]
 
O Basel ymlaen, adwaenir yr afon fel yr ''Oberrhein''. Mae'n llifo tua'r gogledd, gan ffurfio'r ffîn rhwng [[Ffrainc]] a'r Almaen. Llifa heibio dinas [[Strasbourg]], cyn llifo i mewn i'r Almaen a thrwy dalaith ffederal [[Rheinland-Pfalz]]. Ger [[Mannheim]] mae [[afon Neckar]] yn ymuno a hi, yna [[afon Main]] gerllaw [[Mainz]].
 
[[Delwedd:RheinBeiRüdesheim2008Video.ogv|bawd|Afon Rhein (Assmannshausen / Rüdesheim 2008)]]
Ger [[Bingen am Rhein|Bingen]] mae'r ''Mittelrhein'' yn dechrau. Llifa'r afon trwy ddyffryn cul, gyda mynyddoedd yr [[Hunsrück]] a'r [[Eifel]] ar yr ochr chwith. Ger [[Koblenz]] mae [[afon Moselle]] ac [[afon Lahn]] yn ymuno a hi. Mae tyfu gwinwydd a thwristiaeth yn bwysig yn yr ardal yma, ac mae'r rhan rhwng [[Rüdesheim am Rhein|Rüdesheim]] a [[Koblenz]] yn [[Safle Treftadaeth y Byd]]. Ger [[St. Goarshausen]] mae'r Rhein yn llifo heibio Craig y [[Lorelei]].
 
Llinell 27:
 
=== Yr Iseldiroedd ===
[[Delwedd:Afvoerverdeling rijn.jpg|bawd|chwith|220px|Ymraniad dyfroedd y Rhein ger Arnhem a Nijmegen yn yr Iseldiroedd]]
 
[[Delwedd:Afvoerverdeling rijn.jpg|bawd|chwith|220px|Ymraniad dyfroedd y Rhein ger Arnhem a Nijmegen yn yr Iseldiroedd]]
 
Mae'r afon yn awr yn cyrraedd [[yr Iseldiroedd]], lle mae'n ffurfio delta mawr gydag [[afon Meuse]] ac [[afon Scheldt]]. Ceir rhwydwaith cymhleth o afonydd a chamlesi yma. Ychydig i'r dwyrain o [[Nijmegen]] ac [[Arnhem]] mae'r Rhein yn ymrannu'n ddwy gangen, [[afon Waal]] a'r [[Pannerdensch Kanaal]]. Mae dwy ran o dair o'r dŵr yn llifo i afon Waal, yna trwy'r [[Merwede]] a'r [[Nieuwe Merwede]] cyn ymuno a'r Meuse ac ymlaen i'r môr. Mae'r [[Beneden Merwede]] yn gadael y brif afon i barhau fel [[afon Noord]], yna'n ymuno ag [[afon Lek]] i ffurfio'r [[Nieuwe Maas]], sy'n llifo heibio [[Rotterdam]] i'r môr. Mae'r [[Oude Maas]] yn gadael y brif afon ger [[Dordrecht]], cyn ail-ymuno a'r [[Nieuwe Maas]] i ffurfio [[Het Scheur]].
Llinell 37 ⟶ 36:
 
== Hanes a chwedloniaeth ==
 
[[Delwedd:Lorelei rock1.jpg|bawd|250px|Y Rhein a chraig y Lorelei]]
 
=== Hanes ===
 
Ceir cyfeiriadau niferus ar afon ''Rhenus'' yn y cyfnod clasurol. Ystyrid mai'r Rhein oedd y ffîn rhwng [[Gâl]] neu'r [[Y Celtiaid|Celtiaid]] a'r Almaenwyr. Am gyfnod yn nheyrnasiad yr ymerawdwr [[Augustus]], bu'r fyddin Rufeinig yn ymgyrch i'r dwyrain o'r Rhein, ond wedi i'r cadfridog Varus gael ei orchfygu gan [[Arminius]] ym [[Brwydr Fforest Teutoburg|Mrwydr Fforest Teutoburg]], daeth y Rhein yn ffîn yr [[Ymerodraeth Rufeinig]]. Cedwid wyth [[Lleng Rufeinig|lleng]] ar hyd y Rhein. Rhwng tua [[14]] OC a [[180]], roedd dwy leng yn Vetera ([[Xanten]] heddiw): [[Legio I Germanica|I Germanica]] a [[Legio XX Valeria Victrix|XX Valeria]]; dwy leng yn ''oppidum Ubiorum'' ([[Cwlen]] heddiw):[[Legio V Alaudae|V Alaudae]] a [[Legio XXI Rapax|XXI]]. Roedd un lleng, [[Legio II Augusta|II Augusta]], yn Argentoratum ([[Strasbourg]]), ac un, [[Legio XIII Gemina|XIII Gemina]], yn Vindonissa ([[Windisch]]), gyda dwy leng, XIV a XVI, yn Moguntiacum ([[Mainz]]).
 
Llinell 47 ⟶ 43:
 
=== Chwedloniaeth ===
[[Delwedd:Lorelei rock1.jpg|bawd|250pxchwith|Y Rhein a chraig y Lorelei]]
 
Yn y gerdd [[Nibelungenlied]] o'r [[Canol Oesoedd]], ceir hanes yr arwr [[Siegfried]] sy'n lladd [[draig]] ar y [[Drachenfels]] ger [[Bonn]] ac am drysor [[Kriemhild]] a deflir i'r Rhein gan [[Hagen]]. Ysbrydolodd yr hanes yma yr opera ''[[Das Rheingold]]'', rhan gyntaf cylch ''[[Der Ring des Nibelungen]]'' gan [[Richard Wagner]].
 
Ceir hanesion am graig y [[Lorelei]], lle mae'r afon yn culhau gan greu man peryglus i longau. Dywedir bod un o'r [[Nixe]], ysbrydion y dŵr ar ffurf merch ieuanc brydferth, yn eistedd ar y graig ac yn canu. Roedd hyn yn swyno'r llongwyr nes i'w llongau daro yn erbyn y creigiau a chael eu dinistrio. Defnyddir yr hanes yng ngerdd enwog [[Heinrich Heine]].
 
[[Delwedd:RheinBeiRüdesheim2008Video.ogv|bawd|de|Afon Rhein (Assmannshausen / Rüdesheim 2008)]]
 
[[Categori:Afonydd yr Almaen|Rhein]]