Llyn: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Holder (sgwrs | cyfraniadau) B corr using AWB |
cywiro gwallau using AWB |
||
Llinell 35:
==Llynnoedd yng Nghymru==
Mae llynnoedd yng Nghymru, yn ogystal a'r môr, afonydd a ffynhonnau, yn gyforiog o goelion a straeon gwerin dyfrllyd – lawer ohonynt (efallai?) yn atgof niwlog am hen draddodiadau a defodau cyn-Gristnogol Celtaidd.
Roedd dŵr yn elfen holl bwysig ym mywydau pobol; yn rhan mor hanfodol o drefn natur ac eto'n llawn gwrthgyferbyniadau – yn ffynhonnell bywyd a bwyd, yn iachau a phuro, ond hefyd yn chwalu a lladd. Gallai fod yn dryloyw ac eto'n llawn dirgelwch yn nyfnder anweladwy llyn, môr neu bwll a phan yn llonydd yn adlewyrchu goleuni duw'r haul a llun y sawl a edrychai iddo.
===Aberthu===
Ystyrid bob corff o ddŵr yn sanctaidd ac yn borth i'r arall-fyd lle preswyliai ac y gellid cysylltu â'r duwiau a bodau goruwchnaturiol eraill. Dyma pam yr aberthid cymaint o drysorau i lynnoedd ar draws y byd Celtaidd. Tystia'r Groegwr Strabo fel y byddai llwyth Celtaidd y Volcae Tectosages yn aberthu ingotiau o aur ac arian i lyn sanctaidd ger Toulouse yn yr ail ganrif CC ac na feiddiai neb amharu â'r safle cyn i'r Rhufeiniaid anwar geisio codi'r cyfoeth o waelod y llyn yn 106CC! Disgrifia Gregory o Tours yn y canol-oesoedd ŵyl baganaidd 3 niwrnod ger llyn Gévaudan yn y Cevennes, ple aberthai'r bobl fwyd, dillad ac anifeiliaid i'r llyn.
Mae'r dystiolaeth archeolegol am aberthu i lynnoedd yn sylweddol. Un o'r safleoedd enwocaf a chyfoethocaf yw La Téne yn y Swisdir lle cafwyd olion llwyfan pren mewn mawnog ar ymyl bae bychan ar lan ddwyreinol Llyn Neuchâtel. Oddiarno, yn y ddwy ganrif CC derbyniodd duw'r llyn gannoedd o dlysau, picellau, cleddyfau a thariannau yn ogystal a chŵn, gwartheg, moch, ceffylau a phobl. Ar sail arbenigrwydd a cheinder yr addurniadau ar lawer o'r ebyrth metal hyn y diffiniwyd teip ag arddull addurniadol un o gyfnodau amlycaf y gelfyddyd glasurol Geltaidd.
Llinell 51:
Un o'r enghreifftiau enwocaf o anghenfil o'r fath, pe cai ferch ifanc neu beidio(!), oedd Yr Afanc a cheir sawl fersiwn o'r stori am y peth erchyll hwn. Yn Nyffryn Conwy, lle y llechai mewn pwll mawr yn yr afon Conwy – Llyn yr Afanc ger Betws y Coed – fe achosai orlifoedd enbyd yn y dyffryn bob hyn a hyn. Ond llwyddwyd i'w raffu a'i lusgo gan yr Ychain Bannog i Lyn Cwm Ffynnon yng nghesail y Glyder Fawr, ple na allai wneud cymaint o ddifrod. Yn Llyn Syfaddon ger Aberhonddu, Hu Gadarn a'i haliodd o'r llyn, tra yn Llyn Barfog ger Aberdyfi y Brenin Arthur a'i farch fu'n gyfrifol.
A beth am Tegid – sy'n anghenfil mwy modern, efallai – a driga yn Llyn Tegid? Fel Loch Ness yn yr Alban mae Llyn Tegid angen anghenfil yndoes?!
===Gorlifoedd===
Priodolir tarddiad amryw o lynoedd i orlif pan esgeuluswyd roi'r caead yn ei ôl ar rhyw ffynnon neu'i gilydd. Enghraifft o hyn yw stori Llyn Llech Owain yn Sir Gaerfyrddin a ffurfwyd pan anghofiodd Owain roi'r llech oedd yn gaead ar ffynnon ar y Mynydd Mawr yn ei hôl. Wrth farchogi ymaith digwyddodd edrych dros ei ysgwydd a gweld bod y ffynnon yn brysur orlifo'r wlad. Onibai iddo lwyddo i garlamu ei geffyl rownd y llyn newydd i'w atal rhag tyfu'n fwy, byddai'r wlad i gyd, a phawb a drigai ynddi, wedi boddi.
Ceir straeon tebyg am Ffynnon Grasi yn gorlifo a chreu Llyn Glasfryn yn Eifionydd; Ffynnon Gywer yn creu Llyn Tegid ac mae fersiwn gynnar o stori Cantre'r Gwaelod yn son am anffawd Mererid, ceidwades y ffynnon, yn methu ail-gaeadu'r ffynnon sanctaidd nes i'r cantref cyfan gael ei foddi.
Os dielid am esgeuluso ail-gaeadu ffynnon ceir hefyd ddial am greulondeb a chamwri. Mae stori Tyno Helig ar lannau'r Fenai, pan glywir y llais ysbrydol yn gwaeddi “Daw dial! Daw dial! Daw dial!” yn rhybudd erchyll y boddir y drwgweithredwr a'i holl ddisgynyddion rhyw ddydd. Cysylltir straeon tebyg hefyd â Llyn Llynclys rhwng Croesoswallt a Llanymynaich, Llyn Syfaddon a Llyn Tegid.
| |||