Wicipedia

Isotop: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
SieBot (sgwrs | cyfraniadau)
Botiau
58,751 golygiad
B robot yn ychwanegu: frr:Isotoop
manion iaith
Llinell 1:
Ffurfiau gwahanol o'r un elfen yw '''Isotopauisotopau'''; mae gan yr atomau hyn o [[elfen cemegol|elfen]] yr un rhif atomig, gan bodfod ganddynt yr un nifer o [[proton|brotonau]]; mae'r rhifau màs, fodd bynnag yn wahanol gan bodfod ganddynt niferoedd gwahanol o [[niwtron]]au. I wahaniaethu rhwng isotopau gwahanol o'r un elfen, dilynir yr enw gan rhifrif màs yr isotop e.e. carbon-12, carbon-14, clorin-35, clorin-37 a rhoddir y rhif màs fel uwchysgrif cyn y symbol cemegol e.e. <sup>12</sup>C, <sup>14</sup>C, <sup>35</sup>Cl, <sup>37</sup>Cl (allai ychwanegu'r rhif atomig fel isysgrif dan y rhif màs). Mae isotopau [[hydrogen]] yn anarferol gan roddir iddynt enwau penodol: Hydrogen neu [[protiwm]] (<sup>1</sup>H), [[diwteriwmdewteriwm]] (<sup>2</sup>H neu D) a [[tritiwm|thritiwm]] (<sup>3</sup>H neu T).
 
== Priodweddau Isotopauisotopau ==▼
Mae priodweddau cemegol elfen yn cael ei reoli'n bennaf gan yr [[electron]]au. Mae gan bob atom o'r un elfen yr un nifer o brotonau, felly mae ganddynt yr un nifer o electronau (mewn atom di-wefr) sy'n arwain at briodweddau cemegol sydd bron yn unfath. Mae carbon-12 a charbon-14 yn enghreifftiau da. erEr bod gan y rhan fwyaf o elfennau isotopau, fel arfer dim ond un neu ddau sy'n sefydlog; mae'r isotopau eraill yn tueddu i fod yn ymbelydrol h.y. maent yn [[dadfeilio]].▼
 
Mae màs atom yn cael effaith ar gyfradd adwaith cemegol [[atom]] neu [[foleciwl]], gydag isotopau gyda màs uwch yn adweithio'n arafach. Dim ond effaith fach yw hwnhon gangad ninid fydd yyw'r gwahaniaeth màs rhwng ddaudau isotop yn sylweddol ar gyfer y mwyafrif o elfennau. Hydrogen yw'r unig elfen lle mae effaith y màs yn bwysig, gan fod y gwahaniaeth màs rhwng y tri isotop yn sylweddol, gyda màs diwteriwmdewteriwm (<sup>2</sup>H) yn ddwbl màs protiwm (<sup>1</sup>H). Gelwir yr effaith hwn yn effaith cinetig isotop.▼
▲== Priodweddau Isotopau ==
▲Mae priodweddau cemegol elfen yn cael ei reoli'n bennaf gan yr [[electron]]au. Mae gan bob atom o'r un elfen yr un nifer o brotonau, felly mae ganddynt yr un nifer o electronau (mewn atom di-wefr) sy'n arwain at briodweddau cemegol sydd bron yn unfath. Mae carbon-12 a charbon-14 yn enghreifftiau da. er bod gan y rhan fwyaf o elfennau isotopau, fel arfer dim ond un neu ddau sy'n sefydlog; mae'r isotopau eraill yn tueddu i fod yn ymbelydrol h.y. maent yn [[dadfeilio]].
 
▲Mae màs atom yn cael effaith ar gyfradd adwaith cemegol [[atom]] neu [[foleciwl]], gydag isotopau gyda màs uwch yn adweithio'n arafach. Dim ond effaith fach yw hwn gan ni fydd y gwahaniaeth màs rhwng ddau isotop yn sylweddol ar gyfer y mwyafrif o elfennau. Hydrogen yw'r unig elfen lle mae effaith y màs yn bwysig, gan fod y gwahaniaeth màs rhwng y tri isotop yn sylweddol, gyda màs diwteriwm (<sup>2</sup>H) yn ddwbl màs protiwm (<sup>1</sup>H). Gelwir yr effaith hwn yn effaith cinetig isotop.
 
== Presenoldeb naturiol ==
Mae'r mwyafrif o elfennau yn dangos nifer o elfennau sefydlog mewn samplau naturiol. Mae'r elfennau gydag un isotop naturiol yn cynnwys [[Fflworin]] (<sup>19</sup>F), [[Sodiwm]] (<sup>23</sup>Na) ac [[Alwminiwm]] (<sup>27</sup>Al). Mae rhai elfennau eraill yn cynnwys canranau sylweddol o sawl isotop, gyda rhai elfennau yn cynnwys o leiaf 20% o ddau neu fwy istopisotop, e.e.
* [[Bromin]] (51% <sup>79</sup>B, 49% <sup>81</sup>B)
* [[Boron]] (20% <sup>10</sup>B, 80% <sup>11</sup>B)
Llinell 14 ⟶ 13:
* [[Copr]] (69% <sup>63</sup>Cu, 31% <sup>65</sup>Cu)
 
== Defnyddio Isotopauisotopau ==▼
 
Defnyddir isotopau sefydlog ac ymbelydrol mewn nifer o faesaufeysydd gwahanol.▼
▲== Defnyddio Isotopau ==
▲Defnyddir isotopau sefydlog ac ymbelydrol mewn nifer o faesau gwahanol.
 
=== Isotopau sefydlog ===
* Labeli isotopig er mwyn dilyn llwybr atomau penodol mewn prosesau cemegol diwidiannoldiwydiannol a phrosesau biocemegol systemau byw. Er bod eu priodweddau cemegol yn unfath, gellir eu dilyn trwy mesuriadaufesuriadau sbectrosgopigspectrosgopeg.
* Dilyn mecanwaith adwaith trwy effeithiau cinegigcinetig isotop, yn enwedig trwy trawsnewiddrawsnewid isotopau hydrogen yn penodolbenodol.
* [[Sbectrosgopi niwclear magnetig]] a [[Mössbauer]] sy'n astudio astudio lefelau egni tu fewn i niwclysau atomau sy'n rhan o foleciwlau.
* [[Hydoddydd]]ion ar gyfer sbectrosgopi magnetig niwclear, lle defnyddir hydoddyddion sy'n cynnwys atomau diwteriwmdewteriwm (<sup>2</sup>H) yn lle atomau protiwm (<sup>1</sup>H) er mwyn astudio atomau hydrogen mewn moleciwlau.
 
=== Isotopau ymbelydrol ===
Llinell 28 ⟶ 26:
* [[Arfau niwclear]]
* Triniaethau [[radiotherapi]]
* Mesur oedran gwrthrychau, yn enwedig [[mesuriadau radiocarbon]] ar deunyddiauddeunyddiau o ffynonellau organig.
 
[[Categori:Cemeg ffisegol]]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Isotop"