Y Fro Gymraeg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
glanhau
Llinell 1:
[[Image:Siaradwyr y Gymraeg ym Mhrif Ardaloedd Cymru.png|thumb|right|200px|Ardaloedd Cymru yn ôl nifer y siaradwyr Cymraeg]]
'''Y Fro Gymraeg''' yw'r enw a ddefnyddir i ddisgrifio'r ardaloedd yng [[Cymru|Nghymru]] lle mae'r iaith [[Cymraeg|Gymraeg]] ar ei chryfaf gydagydag o leiaf 50% o'r boblogaeth yn medru'r iaith; dyma gadarnle yr'r iaith Gymraeg heddiw. Er bod y term yn cael ei ddefnyddio gan nifer o bobl, nid oes cytundeb cyffredinol am union ffiniau'r Fro Gymraeg. Yn ogystal, nid yw'r Fro Gymraeg yn cael ei chydnabod yn swyddogol fel tiriogaeth ieithyddol a diwyllianoldiwylliannol, mewn cyferbyniad i'r sefyllfa yn [[Iwerddon]] a'r [[Alban]] lle ceir y [[Gaeltacht]] a'r [[Gàidhealtachd]] swyddogol.
 
== Tiriogaeth y Fro Gymraeg ==
Mae tiriogaeth y Fro Gymraeg yn anodd ei diffinio'n fanwl, yn rhannol oherwydd y newidiadau mawr ym map ieithyddol Cymru dros y degawdau diwethaf. Oherwydd y newid syfrdanol hwn, cyhoeddodd [[Owain Owain]] map o'r [[Fro Gymraeg]] yn Nhafod y Ddraig, a hynny yn Ionawr 1964, ble bathwyd fel term gwleidyddol am y tro cyntaf <ref>[http://www.owainowain.net/ygwleidydd/YFroGymraeg/yfroGymraegEiHun.htm Tafod y Ddraig Rhif 4; Ionawr 1964] </ref>.
 
 
[[Delwedd:Y fro gymraeg.jpg|bawd|200px|Map gan [[Owain Owain]] yn diffinio'r Fro Gymraeg am y tro cyntaf yn Rhifyn Ionawr 1964 o [[Tafod y Ddraig]].]]
Mae tiriogaeth y Fro Gymraeg yn anodd ei diffinio'n fanwl, yn rhannol oherwydd y newidiadau mawr ym map ieithyddol Cymru dros y degawdau diwethaf. Oherwydd y newid syfrdanol hwn, cyhoeddodd [[Owain Owain]] map o'r [[Fro Gymraeg]] yn Nhafod y Ddraig, a hynny yn Ionawr 1964, ble bathwyd fel term gwleidyddol am y tro cyntaf .<ref>[{{Dyf gwe |url=http://www.owainowain.net/ygwleidyddygymdeithas/YFroGymraegytafod/yfroGymraegEiHuntafod_y_ddraig_rhif_4.htm |teitl=Tafod y Ddraig Rhif 4; |awdur=Owain Owain |dyddiad=Ionawr 1964] |gwaith=Tafod y Ddraig |cyhoeddwr= |dyddiadcyrchiad=24 Hydref 2010 |iaith=cy}}</ref>.
 
GenhedlaethCenhedlaeth neu ddwy yn ôl buasai rhywun yn medru dweud fod bron y cyfan o orllewin Cymru, o [[Ynys Môn]] yn y gogledd i ogledd [[Sir Benfro|Penfro]] a chyffiniau [[Cwm Gwendraeth]] yn y de aca hyd at Ddyffryn Aman yn y rhan ddwyreiniol o sir Gar, yn gorwedd yn y Fro Gymraeg a'i bod yn cynnwys yn ogystal rannau pur sylweddol o orllewin [[Powys]] a'r hen sir [[Clwyd]]. Ond heddiw mae tiriogaeth yr iaith fel iaith y mwyafrif wedi crebachu.
 
Genhedlaeth neu ddwy yn ôl buasai rhywun yn medru dweud fod bron y cyfan o orllewin Cymru, o [[Ynys Môn]] yn y gogledd i ogledd [[Sir Benfro|Penfro]] a chyffiniau [[Cwm Gwendraeth]] yn y de ac hyd at Ddyffryn Aman yn y rhan ddwyreiniol o sir Gar, yn gorwedd yn y Fro Gymraeg a'i bod yn cynnwys yn ogystal rannau pur sylweddol o orllewin [[Powys]] a'r hen sir [[Clwyd]]. Ond heddiw mae tiriogaeth yr iaith fel iaith y mwyafrif wedi crebachu.
 
Serch hynny gellid dadlau fod y rhan fwyaf o dir pedair o siroedd Cymru yn ffurfio calon y Fro Gymraeg heddiw, sef [[Gwynedd]], [[Sir Gaerfyrddin]], [[Ceredigion]] ac [[Ynys Môn]], ond hyd yn oed yn y siroedd hynny ni ellir dweud fod pob tref a phentref yn gadarnle Cymraeg. Ceir ardaloedd eraill y tu allan i'r pedair sir hyn gyda chanran sylweddol o siaradwyr Cymraeg, e.e. rhannau o sir [[Castell-nedd Port Talbot]], rhannau o orllewin [[Powys]], gogledd [[Sir Benfro]], ucheldir sir [[Conwy (sir)|Conwy]] (yn enwedig [[Dyffryn Conwy]]), ucheldir a chefn gwlad [[Sir Ddinbych]], a rhannau o sir [[Abertawe (sir)|Abertawe]].
 
== Yr argyfwng tai ==
Un o'r ffactorau pwysicaf sy'n effeithio ar fywyd yn y Fro yw'r argyfwng tai, neu'n hytrach diffyg tai, ar gyfer pobl leol. Mae'r Fro Gymraeg wedi profi [[mewnlifo|mewnlifiad]] sylweddol gan bobl o [[Lloegr|Loegr]], di-Gymraeg, ers yr [[1970au]]. Yn ogystal ceir canran uchel o [[Tŷ haf|dai haf]] mewn llawer o leoedd yn y fro, e.e. cylch [[Aberdaron]] yn [[Llŷn]]. Canlyniad hyn yw fodbod prisiau tai wedi codi'n sylweddol iawn tra bod cyflogau'n aros yn isel ac mae pobl ifanc yn ei chael hi'n anodd os nad amhosibl i brynu tŷ yn eu bro enedigol.
 
== Addysg yn y Fro Gymraeg ==
Llinell 25 ⟶ 22:
 
== Diffinio'r Fro Gymraeg yn 1964 ==
 
Diffiniwyd 'Y Fro Gymraeg' gan [[Owain Owain]] yn Rhifyn 4 o [[Tafod y Ddraig|Dafod y Ddraig]] yn Ionawr [[1964]]. Yna, mewn ysgrif ("ONI ENILLIR Y FRO GYMRAEG. . . . ") yn [[Y Cymro]], [[12 Tachwedd]], [[1964]], rhoddir ffurf ar y syniad o ganolbwyntio'r frwydr ar yr ardaloedd Cymraeg. Dywedodd Owain yn ei erthygl y frawddeg enwog: 'Enillwn y Fro Gymraeg, ac fe enillir Cymru, ac oni enillir y Fro Gymraeg, nid Cymru a enillir.'
 
Dilynwyd ef gan yr Athro J. R. Jones ac yna [[Emyr Llewelyn]] a ffurfiodd [[Mudiad Adfer]] gyda'r nôdnod o warchod Y Fro Gymraeg. Ers 1964, fel y gwelir o gymharu map Owain Owain (uchod) a'r map ieithyddol cyfoes, mae tiriogaeth y Fro wedi crebachu yn sylweddol.
 
== Agweddau gwleidyddol ==
Llinell 42 ⟶ 38:
 
==Ffynonellau==
{{Cyfeiriadau}}
<references/>
 
==Gweler hefyd==