Tredegar: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Tref yn [[Dyffryn Sirhywi|Nyffryn Sirhywi]], ym [[Blaenau Gwent|Mlaenau Gwent]], yw '''Tredegar'''.

Wedi'i leoli o fewn ffiniau hanesyddol yr hen [[Sir Fynwy]], fe ddaeth yn ganolfan gynnar y [[Chwyldro Diwydiannol]] yn Ne Cymru. Ym 1778, adeiladwyd ffwrnais haearn yn [[Sirhywi]] gan Thomas Atkinson a William Barrow a ddaeth i'r ardal o [[Llundain|Lundain]].<ref name="Look">"A look at Old Tredegar in photographs" Volume 1 Philip Prosser Old Bakehouse Publications 1990</ref> Roedd yna angen tanwydd ar gyfer y ffwrnais, felly cyflogwyd dynion i gloddio glo ym Mryn Bach a NantybwchNant-y-bwch. Dyma'r mwyngloddio cyntaf, ar raddfa fach, yn yr ardal.

Methodd y ffwrnais yn 1794. Yn 1797, adeiladodd Samuel Homfray, gyda'i bartneriaid Richard Fothergill a Monkhouse Matthew, ffwrnais newydd, gan brydlesu'r tir o Stad Tredegar yng [[Casnewydd|Nghasnewydd]].<ref name="web">[http://web.ukonline.co.uk/b.gardner/tredegar/tredpage.html B. Gardner's History of Tredegar and other information]</ref> Creodd hyn Waith Haearn Sirhywi a oedd yn y pendraw i ddod yn Waith Haearn Tredegar, a enwyd er anrhydedd Ystâd TredegarTŷ HouseTredegar yn Nhredegar a Pharc Tredegar yng Nghasnewydd yn ne'r sir. Mae Adrian Vaughn, yn ei lyfr ''Grub, Dŵr a Relief'' (1985) yn crybwyll mai yn 1832 y cymerodd John Gooch swydd reolwr yng ngweithfeydd haearn Tredegar.

Roedd yna nifer o epidemigau o [[colera|golera]] yn y dref yn ystod y 19eg ganrif a creuwydchrëwyd mynwent benodedig ar gyfer y rhai a fu farw o golera yng Nghefn Golau.<ref name="BG1">{{Dyf gwe

*[[Phil Williams]] - gwyddonwrgwyddonydd a gwleidydd a aned yn y dref

* {{eicon en}} [http://www.tredegar.co.uk/ Gwefan lleolleol]