Sgerbwd dynol: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
Dim crynodeb golygu Tagiau: Golygiad Gweladwy Golygiad drwy declyn symudol Golygiad ar declun symudol |
Dadwneud ar ôl fandaliaeth. |
||
Llinell 1:
{{Infobox anatomy
|Name=Sgerbwd Dynol
|name=Sgerbwd Dynol
|Image=File:Human skeleton front cy.svg
|Width=350px
|Caption=Diagram o'r sgerbwd dynol
}}
Fframwaith mewnol y corff dynol yw'r '''sgerbwd dynol'''. Mae'n cynnwys tua 270 o esgyrn ar enedigaeth ond mae'r cyfanswm hwn yn gostwng i tua 206 o esgyrn pan dry'r plentyn yn oedolyn ar ôl i rai esgyrn asio â'i gilydd.<ref>{{cite book|url=https://books.google.ca/books?id=mTPI_d9fyLAC&pg=PA129|title=Mammal anatomy : an illustrated guide.|date=2010|publisher=Marshall Cavendish|isbn=9780761478829|location=New York|page=129}}</ref> Mae màs esgyrn y sgerbwd yn cyrraedd y dwysedd uchaf o gwmpas 21 oed. Gellir rhannu'r [[sgerbwd]] dynol yn sgerbwd echelin a sgerbwd atodol.<ref>[http://geiriadur.bangor.ac.uk/#Appendicular%20skeleton Termau Cymraeg gan: www.geiriadur.bangor.ac.uk;] adalwyd 13 Medi 2017.</ref> Mae'r sgerbwd echeidd yn cael ei ffurfio gan [[asgwrn cefn|golofn y cefn]], y [[cawell asennau|gawell asennau]], [[y benglog]] ac esgyrn cysylltiedig eraill. Mae'r sgerbwd atodol, sydd ynghlwm wrth y sgerbwd echelin, yn cael ei ffurfio gan gyllell yr ysgwydd, y cylfin pelfig ac esgyrn y cyrff uchaf a'r isaf.
Mae'r sgerbwd dynol yn perfformio chwech o brif swyddogaethau; cefnogi, symud, amddiffyn, cynhyrchu celloedd gwaed, storio mwynau a rheoleiddio endocrin.
Nid oes lawer o wahaniaeth rhwng sgerbwd gwryw a sgerbwd y fenyw, llai na sydd mewn nifer o rywogaethau cynhenid eraill, ond mae gwahaniaethau cynnil rhwng y gwryw a'r fenyw ym morffoleg y benglog, y deintiad, yr esgyrn hir a'r [[pelfis]]. Yn gyffredinol, mae elfennau ysgerbydol menywod yn dueddol o fod yn llai ac yn llai cadarn nag elfennau gwrywaidd cyfatebol o fewn poblogaeth benodol. Mae'r pelfis benywaidd dynol hefyd yn fwy mewn merch er mwyn hwyluso geni plentyn. Yn wahanol i'r rhan fwyaf o gynefinoedd, nid oes gan ddynion esgyrn yn ei [[pidyn|bidyn]].
== Rhaniadau ==
Llinell 20 ⟶ 31:
Mae'r sgerbwd yn darparu'r fframwaith sy'n cefnogi'r corff ac yn cynnal ei siâp. Mae'r pelfis, ligamentau a chyhyrau cysylltiedig yn darparu llawr ar gyfer y strwythurau pelfig. Heb gawell yr asennau, cartilagau costal, a chyhyrau intercostal, byddai'r ysgyfaint yn cwympo..
=== Symudiad ===
Mae'r cymalau rhwng esgyrn yn caniatáu symudiad, rhai yn caniatáu ystod ehangach o symudiadau nag eraill, e.e. mae'r bêl a'r soced ar y cyd yn caniatáu amrediad mwy o symudiad na'r cymalyn y gwddf. Mae symudiad yn cael ei bweru gan gyhyrau ysgerbydol, sydd ynghlwm wrth y sgerbwd mewn gwahanol safleoedd ar esgyrn. Mae cyhyrau, esgyrn a chymalau yn darparu'r prif fecanegau ar gyfer symudiad, pob un ohonynt yn cael eu cydlynu gan y system nerfol.
Credir bod lleihau dwysedd esgyrn dynol mewn amserau cynhanesyddol yn lleihau ystwythder a deheurwydd symudiad dynol. Mae'r symudiad o hela i amaethyddiaeth wedi achosi dwysedd esgyrn dynol i ostwng yn sylweddol.
=== Amddiffyniaeth ===
Llinell 39 ⟶ 53:
Mae celloedd esgyrn yn rhyddhau hormon o'r enw osteocalcin, sy'n cyfrannu at reoleiddio siwgr gwaed (glwcos) a dyddodiad braster. Mae Osteocalcin yn cynyddu secretiad yr inswlin a sensitifrwydd, yn ychwanegol at gynyddu nifer y celloedd sy'n cynhyrchu inswlin a lleihau braster.
== Gwahaniaethau rhyw ==
[[Delwedd:Yorkshire_Museum_-_skeleton_of_a_wealthy_woman_1.jpg|bawd|Yn ystod adeiladu'r Bont Rheilffordd o Efrog i Scarborough ym 1901, darganfu gweithwyr arch garreg fawr, yn agos at Afon Ouse. Roedd ysgerbwd y tu mewn, ynghyd â nifer o wrthrychau anarferol a drud. Mae'r siawns hon yn cynrychioli dod ar draws un o'r darganfyddiadau mwyaf arwyddocaol a wnaed erioed o Efrog Rufeinig. Mae astudiaeth o'r sgerbwd wedi datgelu ei fod yn perthyn i fenyw.]]
Mae gwahaniaethau anatomegol rhwng dynion a menywod yn amlwg iawn mewn rhai mannau meinwe meddal, ond maent yn dueddol o fod yn gyfyngedig yn y sgerbwd. Nid yw'r sgerbwd dynol mor ddiamorffig yn rhywiol â llawer o rywogaethau cynhenid eraill, ond mae gwahaniaethau cynnil rhwng y rhywiau ym morffoleg y benglog, deintiad, esgyrn hir a phelfis yn cael eu harddangos ar draws poblogaethau dynol. Yn gyffredinol, mae elfennau ysgerbydol menywod yn dueddol o fod yn llai ac yn llai cadarn nag elfennau gwrywaidd cyfatebol o fewn poblogaeth benodol.
=== Penglog ===
Mae amrywiaeth o nodweddion morffolegol gros y benglog dynol yn dangos dimorffedd rhywiol, fel y llinell nofel canolrifol, prosesau mastoid, ymyl supraorbital, crib uwchbobradig, a'r sinsyn.
=== Deintyddiaeth ===
Mae dimorffistiaeth deintyddol traws-rywiol wedi ei ganoli ar y dannedd canin, ond nid yw mor amlwg ag mewn epaod mawr eraill.
=== Esgyrn hir ===
Mae esgyrn hir yn gyffredinol yn fwy mewn dynion nag mewn menywod o fewn poblogaeth benodol. Mae safleoedd atodi cyhyrau ar esgyrn hir yn aml yn fwy cadarn mewn dynion nag yn fenywod, gan adlewyrchu gwahaniaeth ym màs cyhyrau a datblygiad cyffredinol rhwng rhywau. Mae dimorffedd rhywiol yn yr esgyrn hir yn cael ei nodweddu'n gyffredin gan ddadansoddiadau morffolegol morffometrig neu gros.
=== Pelfis ===
Mae'r pelfis dynol yn arddangos mwy o ddimorffedd rhywiol nag esgyrn eraill, yn benodol o ran maint a siâp y ceudod pelfig, eu hylifau gwyddiaidd mwy, a'r ongl is-pubic. Defnyddir y dull Phenice yn gyffredin i benderfynu ar ryw anifail anhysbys gan anthropolegwyr gyda 96% i 100% o gywirdeb mewn rhai poblogaethau.
Mae pelfis menywod yn ehangach yn yr inlet pelfig ac maent yn ehangach trwy'r pelfis i ganiatáu genedigaeth plant. Mae'r sacrwm yn y pelfis menywod yn troi'n fewnol i ganiatáu i'r plentyn gael "funnel" i gynorthwyo llwybr y plentyn o'r groth i'r llwybr geni.
== Arwyddocad clinigol ==
| |||