Dafydd ap Gruffudd: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yr oedd Dafydd yn fab i [[Gruffudd ap Llywelyn]] a'i wraig Senena[[Senana]], ac felly'n wyrwŷr i [[Llywelyn Fawr]]. Y trydydd o bedwar mab oedd Dafydd. Yn [[1241]] cofnodi iddo ef a'i frawd iau Rhodri gael eu rhoi'n wystlon i'r brenin [[Harri III o Loegr]] fel rhan o gytundeb.Yn [[1253]] cofnodir iddo gael ei alw i dalu gwrogaeth i Harri III.

Yn [[1255]] ymunodd a'i frawd Owain yn erbyn Llywelyn, ond cawsant eu gorchfygu ganddo ym [[Brwydr Bryn Derwin|Mrwydr Bryn Derwin]]. Carcharwyd Dafydd, ond rhyddhaodd Llywelyn ef y flwyddyn ddilynol a'i adfer i'w lys. Yn [[1263]] ymunodd a Harri III mewn ymgyrch yn erbyn Llywelyn. Wedi i Lywelyn gael ei gynnabodgydnabod gan Harri fel Tywysog Cymru yn ôl [[Cytundeb Trefaldwyn]] yn [[1267]], adferwyd Dafydd i ffafr LLywelyn eto, omdond yn [[1274]] ymunodd a'r brenin [[Edward I o Loegr]] mewn ymgyrch arall yn erbyn LLywelyn. Priododd ag [[Elizabeth Ferrers]], merch [[William de Ferrers]], Iarll [[Derby]] a pherthynas pell i'r brenin.

Yr oedd Dafydd wedi cael addewid am diroedd yng ngogledd Cymru gan Edward yn dâl am ei gymorth, ond ni chafodd y cyfan a addawyd iddo. Ar Sul y Blodau [[1282]] ymosododd Dafydd ar [[Penarlâg|Penarlâg]], gan ddechrau'r rhyfel a roes derfyn ar deyrnas Gwynedd. Yr oedd i Dafydd ei hun ran amlwg yn y rhyfel, a phan laddwyd Llywelyn mewn ysgarmes yng [[Cilmeri|Nghilmeri]] ddiwedd y flwyddyn honno cyhoeddwyd Dafydd yn dywysog yn ei le. Nid oedd yr un gefnogaeth i Dafydd ag i Lywelyn, ond llwyddodd i gadw [[Castell Dolwyddelan]] am gyfnod. Wedi i'r castell yma syrthio i fyddin Edward ar [[18 Ionawr]] 1283, enciliodd Dafydd i [[Castell y Bere|Gastell y Bere]], lle bu byddin o dros 3,000 o wyrwŷr yn gwarchae arno. Bu raid i'r garsiwn bychan ildio ar [[25 Ebrill]] ond llwyddodd Dafydd i ddianc i [[Castell Dolbadarn|Castell Dolbadarn]], cyn gorfod chwilio am loches yn y mynyddoedd. Ymddengys iddo gael ei fradychu gan rai o'i wyr ei hun, a chymerwyd ef yn garcharor ar lethrau [[CaderCadair Idris]].

Ar [[28 MefehinMehefin]] 1283 galwodd Edward I [[senedd]] i gyfarfod yn [[Amwythig]] i farnu Dafydd. Ar [[30 Medi]] dedfrydwyd ef i farwolaeth am deyrnfradwriaeth, oherwydd ei fod wedi torri cytundebau a wnaeth aâ'r brenin. Cafodd ei ddienyddio yn Amwythig ar [[3 Hydref]] trwy ei grogi, ei ddiberfeddu a'i chwarteru. Mae rhai yn credu mai ef oedd y cyntaf i ddioddef y math yma o ddienyddiad erchyll an deyrnfradwriaeth, a ddaeth yn gyffredin yndan [[cyfraith]] Lloegr yn y canrifoedd nesaf. Gosodwyd pen Dafydd ar bolyn yn [[Tŵr Llundain|Nhŵr Llundain]] gerllaw pen ei frawd Llywelyn.