Parthia: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Yr oedd y '''Parthiaid''' (hen [[Perseg|Berseg]] ''Partawa'', [[Lladin]] ''Parthi'') yn bobl a sefydlodd [[ymerodraeth]] yn y wlad sy'n awr yn [[Iran]] o'r drydedd ganrif CC hyd yr ail ganrif OC.

Rhwng [[250 CC]] a [[238 CC]], dan eu brenin [[Arsaces]], llwyddodd y Parthiaid i gipio tiriogaeth Persia oddi wrth yr ymerodron [[Seleucid]]. Yn [[141 CC]], pan oedd [[Mithridates I o Parthia|Mithridates I]] yn frenin, ychwanegasant [[Mesopotamia|Fesopotamia]] at eu hymerodraeth. Cymerodd y brenin y teitl "Sháh an Sháh" (Brenin y Brenhinoedd). Dan [[Mithridates II o Parthia|Mithridates II]] (124/123 - 88/87 CC.) agorwyd y [[FforddLlwybr y Sidan]] yn [[115 CC]] a derbyniwyd llysgenhadaeth gan ymerawdwr [[ChinaTsieina]], [[Wu Ti]].

Yn fuan wedyn daeth y Parthiaid i gysylltiad a'r [[Ymerodraeth Rufeinig]]. Bu llawer o ymladd rhwng yr ymerodraethau hyn dros y blynyddoedd. Ym [[Brwydr Carrhae|mrwydr Carrhae]] yn [[53 CC]] cafodd y Parthiaid fuddugoliaeth ysgubol, gan ladd 20,000 o filwyr Rhufeinig a chymeryd 10,000 yn gaethion. Yn [[20 CC]], dan [[Augustus]], cytunwyd i dderbyn [[Afon Ewffrates]] fel ffin. Bu ymladd eto yn ystod teyrnasiad [[Nero]] ac ennillodd yr ymerawdwr [[Trajan]] fuddugoliaethau pwysig dros y Parthiaid a chymeryd y cyfenw "Parthicus" i'w nodi. Bu heddwch yn ystod teyrnasiad [[Hadrian]] ond yna bu ymladd eto dan [[Marcus Aurelius]] pan adenillodd y Parthiaid y tiroedd a gollasant i Trajan. Prif gryfder y Parthiaid mewn rhyfel oedd eu marchogion.

Yn ystod y ganrif gyntaf a'r ail OC, gwanychwyd ymerodraeth y Parthiaid gan ryfeloedd catrefcartref. Yn [[200]] cododd y [[Persiaid]] mewn gwrthryfel dan [[Ardashir I]], ac yn [[224]] lladdwyd [[Artaban V o Parthia|Artaban V]], brenin olaf y Parthiaid. Coronwyd Ardashir yn frenin, a sefydlwyd tŷ brenhinol y [[Sassanid]].