Aida

Mae Aida yn opera a gyfansoddwyd gan Giuseppe Verdi ym 1871 gyda libreto Eidaleg gan Antonio Ghislanzoni. Mae'r opera yn adrodd hanes Aida, tywysoges o Ethiopia, sydd wedi cael ei wneud yn gaethferch yn yr Aifft. Mae cadfridog ym myddin yr Aifft, Radamès wedi syrthio mewn cariad ag Aida ac mae'n cael ei rwygo rhwng ei ddyletswyddau fel milwr teyrngar a'i chariad. Er mwyn cymhlethu'r stori ymhellach, mae merch y Brenin, Amneris, mewn cariad â Radamès, er nad yw'n dychwelyd ei theimladau.

Aida

Verdi yn arwain perfformiad o Aida ym Mharis tua 1880
Enghraifft o'r canlynol	gwaith drama-gerdd
Gwlad	yr Eidal
Iaith	Eidaleg
Dyddiad cyhoeddi	1872
Dechrau/Sefydlu	1871
Genre	opera
Cymeriadau	Aida, Amneris, Radamès, Brenin yr Aifft, Ramfis, Llais yr Archoffeiriades, Negesydd, Swyddog, Amonasro, Yr archoffeiriades, Offeiriaid ac offeiriaidesau
Yn cynnwys	Celeste Aida
Libretydd	Antonio Ghislanzoni
Lleoliad y perff. 1af	Tŷ Opera Rhaglaw Cairo, Cairo
Dyddiad y perff. 1af	24 Rhagfyr 1871
Statws hawlfraint	parth cyhoeddus, parth cyhoeddus
Lleoliad y gwaith	Memphis, Thebes
Hyd	2.5 awr
Cyfansoddwr	Giuseppe Verdi
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Perfformiad cyntaf

Perfformiwyd Aida yn wreiddiol yn yr Aifft ar 24 Rhagfyr 1871 o dan arweiniad Giovanni Bottesini cyn cael ei berfformio yn Ewrop am y tro cyntaf yn La Scala, Milan ar 8 Chwefror, 1872 o dan arweiniad Franco Faccio. Chwaraewyd rhan Aida gan Antonietta Anastasi-Pozzoni a rhan Radamès gan Pietro Mongini yn y perfformiad cyntaf.

Cymeriadau

Cymeriad	Llais
Aida, Tywysoges o Ethiopia	soprano
Brenin yr Aifft	Baswr
Amneris, merch y brenin	mezzo-soprano
Radamès, Capten y Gard	tenor
Amonasro, Brenin Ethiopia	bariton
Ramfis, Archoffeiriad	Baswr
Negesydd	tenor
Llais yr Archofferiades	soprano
Offeiriaid, offeiriadesau, gweinidogion, capteiniaid, milwyr, swyddogion, Ethiopiaid, caethweision a charcharorion, Eifftiaid, anifeiliaid a chorws

Plot

Act 1

Golygfa 1

Golygfa: Neuadd ym mhalas y Brenin; trwy'r giât cefn, mae pyramidiau a themlau Memphis yn weladwy.

Mae Ramfis, archoffeiriad yr Aifft, yn dweud wrth Radamès, y rhyfelwr ifanc, fod rhyfel gyda'r Ethiopiaid yn anochel, ac mae Radamès yn gobeithio y bydd yn cael ei ddewis fel cadlywydd yr Aifft.

Mae Radamès yn breuddwydio am ennill buddugoliaeth ar faes y gad ac am Aida, y gaethferch o Ethiopia, y mae ef yn gyfrinachol mewn cariad a hi. Mae Aida, sydd hefyd yn gyfrinachol mewn cariad â Radamès, yn ferch i Amonesro, Brenin Ethiopia, sydd wedi cael ei chaethiwo. Nid yw ei charcharwyr yn yr Aifft yn ymwybodol phwy ydyw. Mae ei thad wedi ymosod ar yr Aifft i'w rhyddhau o gaethwasanaeth.

Mae Amneris, merch Brenin yr Aifft, yn mynd i mewn i'r neuadd. Mae hi hefyd yn caru Radamès, ond mae'n ofnai bod ei galon yn perthyn i rywun arall.

Mae Aida yn ymddangos, a phan mae Radamès yn ei gweld hi, mae Amneris yn sylwi bod golwg aflonydd ar ei wyneb. Mae hi'n amau bod Aida yn cystadlu gyda hi am serch Radamès, ond mae'n ceisio cuddio ei chenfigen ac ymagwedd tuag at Aida.

Daw'r Brenin i mewn, ynghyd â'r Archoffeiriad, Ramfis, a holl aelodau llys y palas. Mae negesydd yn cyhoeddi bod yr Ethiopiaid, dan arweiniad y Brenin Amonasro, yn gorymdeithio tuag at Thebes. Mae'r Brenin yn cyhoeddi rhyfel ac yn datgan mai Radamès yw'r dyn a ddewiswyd gan y dduwies Isis i fod yn arweinydd y fyddin. Ar ôl derbyn y mandad hwn gan y Brenin, mae Radamès yn mynd i deml Fwlcan i geisio bendith ar ei faich.

Wedi ei gadael ar ei phen ei hun yn y neuadd, mae Aida yn teimlo rhwyg rhwng ei chariad at ei thad, ei gwlad, a Radamès.

Golygfa 2

Set Teml Fwlcan gan Philippe Chaperon (Cairo 1871)

Golygfa: Tu fewn i Deml Fwlcan

Cynhelir seremonïau a dawnsfeydd defodol gan yr offeiriaid. Dilynir hyn gan urddo Radamès i swydd pen gadlywydd lluoedd yr Aifft. Mae pawb sy'n bresennol yn y deml yn gweddïo'n frwd am fuddugoliaeth i'r Aifft ac amddiffyniad dwyfol i'w rhyfelwyr.

Act 2

Golygfa 1

Golygfa: Siambr Amneris.

Mae dawnsfeydd a pherfformiadau cerddorol yn cael eu cynnal i ddathlu buddugoliaeth Radamès. Mae Amneris yn dal yn ansicr o deimladau Radamès tuag ati ac yn amau bod Aida mewn cariad ag ef, a'i fod ef mewn cariad ag Aida. Mae'n ceisio anghofio ei hamheuon, gan ddiddanu ei chalon drom trwy ymhyfrydu yn nawns y caethweision Mwraidd.

Pan fydd Aida yn dod i'r siambr, mae Amneris yn gofyn i bawb arall i ymadael. Mae hi'n ddweud celwydd wrth Aida bod Radamès wedi marw yn y frwydr, i geisio ei thwyllo i fynegi ei chariad tuag ato. Mae'r twyll yn gweithio, mewn galar o glywed y newyddion arteithiol, mae Aida yn cyfaddef bod ei chalon yn perthyn i Radamès yn oes oesol. Mae canfod y gwir yn tanio eiddigedd Amneris gyda chryndod, ac mae hi'n bwriadu cael dial ar Aida. Mae Aida yn cael ei adael yn unig yn y siambr gan alaru.

Golygfa 2

Golygfa: Porth Mawr Ddinas Thebes

Aaida yn Theatr Rufeinig Plovdiv, Bwlgaria

Mae Radamès yn dychwelyd yn fuddugol ac mae'r milwyr yn gorymdeithio i mewn i'r ddinas.

Mae Brenin yr Aifft yn dyfarnu y gall y Radamès fuddugoliaethus cael unrhyw beth y mae'n dymuno ar y diwrnod arbennig hwn. Mae caethweision Ethiopia yn cael eu harwain ar hyd y llwyfan mewn cadachau, mae Amonasro yn eu plith. Mae Aida yn rhuthro ar unwaith at ei thad, sy'n sibrwd iddi i gogio nad yw hi'n gwybod mae Brenin Ethiopia ydyw er mwyn cuddio ei statws rhag yr Eifftiaid. Mae Amonasro yn datgan yn oddefgar i'r Eifftiaid bod brenin Ethiopia (yn cyfeirio ato'i hun) wedi cael ei ladd yn y frwydr. Mae Aida, Amonasro, a'r Ethiopiaid a ddaliwyd yn erfyn ar i Frenin yr Aifft i ddangos trugaredd, ond mae Ramfis a'r offeiriaid yn galw am eu marwolaeth.

Wrth hawlio'r wobr a addawyd iddo gan Frenin yr Aifft, mae Radamès yn pledio iddo waredu bywydau'r carcharorion a'u gosod yn rhydd. Mae'r Brenin yn cydsynio a dymuniad Radamès, ac yn datgan mai Radamès bydd ei olynydd fel Brenin yr Aifft ac y bydd yn cael priodi, Amneris ei ferch i selio'r olyniaeth. Ar awgrym Ramfis, mae'r Brenin yn cytuno i gadw Aida ac Amonasro fel gwystlon i sicrhau na fydd yr Ethiopiaid yn ceisio dial eto am eu trechu.

Act 3

Golygfa: Ar lannau'r Nîl, ger Teml Isis.

Regina Opera, Brooklyn (2018)

Cyflwynir gweddïau yn y deml i'r dduwies Isis ar noswyl priodas Amneris a Radamès. Y tu allan, mae Aida yn aros i gwrdd â Radamès, fel y maent wedi cynllunio gwneud.

Mae Amonasro yn ymddangos ac yn gorchymyn Aida i ganfod lleoliad byddin yr Aifft gan Radamès. Mae Aida, wedi ei thorri rhwng ei chariad at Radamès a'i theyrngarwch i'w thir brodorol a'i thad, yn cytuno'n anfoddog. Pan ma Radamès yn cyrraedd, mae Amonasro yn cuddio tu ôl i graig ac yn gwrando ar y sgwrs. Mae Radamès yn cadarnhau ei fwriad i briodi Aida, ac mae Aida yn ei argyhoeddi i ffoi i'r anialwch gyda hi.

Er mwyn sicrhau eu bod yn dianc yn ddiogel, mae Radamès yn cynnig eu bod yn defnyddio llwybr cudd lle na fydd perygl eu canfod. Mae'n datgelu bod y llwybr yn agos i'r fan lle mae ei fyddin yn paratoi ymosodiad. O glywed hyn mae Amonasro yn dod allan o'i guddfan ac yn datgelu pwy ydyw. Mae Radamès yn sylweddoli ei fod wedi datgelu cyfrinach filwrol hanfodol i'r gelyn ar gam. Ar yr un pryd, mae Amneris a Ramfis yn gadael y deml ac, o weld Radamès yn trafod gyda'r gelyn, yn galw am y gwarchodwyr imperialaidd. Mae Amonasro yn tynnu dagr, gan fwriadu lladd Amneris a Ramfis cyn i'r gwarchodwyr eu canfod, ond mae Radamès yn ei ddiarfogi ac yn ei annog i ffoi gydag Aida. Mae Radamès yn ildio i'r gwarchodwyr imperial wrth i Aida a Amonasro redeg. Mae'r gwarchodwyr yn ei arestio am deyrnfradwriaeth.

Act 4

Ptah

Golygfa: Neuadd yn nheml cyfiawnder. Ar un ochr mae drws sy'n arwain i gell carchar Radamès.

Mae Amneris yn dymuno achub Radamès. Mae'n galw ar y gwarcheidwad i ddod ag ef iddi hi. Mae'n gofyn i Radamès wadu'r cyhuddiadau, ond mae Radamès, sydd ddim yn dymuno byw heb Aida, yn gwrthod. Mae'n falch o wybod bod Aida yn dal i fyw ac mae'n gobeithio iddi gyrraedd ei gwlad ei hun yn ddiogel.

Ar ochr y llwyfan mae Ramfis yn darllen y cyhuddiadau yn erbyn Radamès ac yn galw arno i amddiffyn ei hun, ond mae'n sefyll yn fud. Mae'n cael ei ddedfrydu i'r gosb eithaf am frad. Mae Amneris yn protestio bod Radamès yn ddieuog, ac yn pledio gyda'r offeiriaid i ddangos trugaredd. Dyw'r offeiriaid ddim yn ildio ac mae'n yn ei ddedfrydu i gael ei gladdu'n fyw. Mae Amneris yn llefain ac yn melltithio'r offeiriaid wrth iddo gael ei dynnu i ffwrdd at ei dynged.

Mae Radamès wedi ei gloi mewn daeargell ar lawr isaf y deml gan gredu ei fod ar ei ben ei hun. Wrth iddo obeithio bod Aida mewn lle diogel, mae'n clywed ochenaid ac yna'n gweld Aida. Mae hi wedi cuddio ei hun yn y ddaeargell er mwyn marw gyda Radamès. Maent yn derbyn eu tynged ofnadwy ac yn ffarwelio â'r Ddaear a'i dristwch. Uchod y gell yn nheml Fwlcan, mae Amneris yn llefain ac yn gweddïo i'r dduwies Isis. Yn y gell isod, mae Aida yn marw ym mreichiau Radamès. Wrth i'r llenni cau clywir yr offeiriaid yn canu clodydd Ptah, duw'r Aifft sy'n helpu pobl ar eu taith i fyd y meirw.

Detholiad

• 
  Enrico Caruso - Rhadames
• Yr Orymdaith fuddugoliaethus; United States Marine Corps Band
• Aria o Aida, llais: Enrico Caruso, Piano:Salvatore Cottone
• La fatal pietra sovra me si chiuse; Enrico Caruso
• Nume custode; Augusto Scampini (tenor), Marco Boemi (bas)
• Ritorna vincitor; Celestina Boninsegna (soprano)
• Su dunque sorgete; Ester Mazzoleni (soprano), Pasquale Amato (baritone)
• O Patria Mia; Marie Rappold

Gweler hefyd

• Aida - Disgyddiaeth
• Rhestr o gyfansoddiadau gan Giuseppe Verdi

Cyfeiriadau

Ffynonellau

• Budden, Julian (1984). The Operas of Verdi, Volume 3: From Don Carlos to Falstaff. London: Cassell. ISBN 0-304-30740-8
• Busch, Hans (1978). Verdi's Aida. The History of an Opera in Letters and Documents. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-0798-3 (hardcover); ISBN 978-0-8166-5715-5 (paperback).
• Frank, Morton H., Arturo Toscanini: The NBC Years, Portland, OR: Amadeus Press, 2002 ISBN 1-57467-069-7 on books.google.com
• Greene, David Mason (1985). Greene's Biographical Encyclopedia of Composers. Reproducing Piano Roll Fnd. ISBN 0-385-14278-1.
• Irvin, Eric (1985). Dictionary of the Australian Theatre, 1788–1914, Sydney: Hale & Iremonger. ISBN 0-86806-127-1 ISBN 0-86806-127-1
• Kimbell, David (2001), in Holden, Amanda, editor (2001), The New Penguin Opera Guide, New York: Penguin Putnam. ISBN 0-14-029312-4
• "Aida" in The Oxford Dictionary of Music, (Ed.) Michael Kennedy. 2nd ed. rev., (Accessed 19 September 2010) (angen tanysgrifiad)
• Loewenberg, Alfred (1978). Annals of Opera 1597–1940 Totowa, New Jersey: Rowman and Littlefield. (third edition, revised.) ISBN 978-0-87471-851-5.
• Melitz, Leo (1921). The Opera Goer's Complete Guide. Dodd, Mead and Company. (Source of synopsis with updating to its language)
• Nicotra, Tobia (2005). Arturo Toscanini. Kessinger Publ. Co. ISBN 978-1-4179-0126-5.
• Osborne, Charles (1969). The Complete Operas of Verdi, New York: Da Capo Press, Inc. ISBN 0-306-80072-1
• Parker, Roger (1998). "Aida", in Stanley Sadie, (Ed.), The New Grove Dictionary of Opera, Vol. One. London: Macmillan Publishers, Inc. 1998 ISBN 0-333-73432-7 ISBN 1-56159-228-5
• Phillips-Matz, Mary Jane (1993). Verdi: A Biography, London & New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-313204-4.
• Pitt, Charles; Hassan, Tarek H. A. (1992). "Cairo" in Sadie 1992, vol. 1, p. 682.
• Simon, Henry W. (1946). A Treasury of Grand Opera. Simon and Schuster, New York, New York.
• Tarozzi, Giuseppe (1977). Non muore la musica – La vita e l'opera di Arturo Toscanini. Sugarco Edizioni.
• Weisgall, Deborah. "Looking at Ancient Egypt, Seeing Modern America", The New York Times, 14 November 1999. Retrieved 2 July 2011
• Wolff, Stéphane (1962). L'Opéra au Palais Garnier (1875–1962). Paris: Deposé au journal L'Entr'acte. Paris: Slatkine (1983 reprint) ISBN 978-2-05-000214-2.
• De Van, Gilles (trans. Gilda Roberts) (1998). Verdi's Theater: Creating Drama Through Music. Chicago & London: University of Chicago Press. ISBN 0-226-14369-4 (hardback), ISBN 0-226-14370-8 (paperback)
• Forment, Bruno (2015). "Staging Verdi in the Provinces: The Aida Scenery of Albert Dubosq", in Staging Verdi and Wagner, ed. Naomi Matsumoto (pp. 263–286). Turnhout: Brepols.
• Gossett, Philip (2006). Divas and Scholars: Performing Italian Opera. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-30482-5
• Martin, George Whitney (1963). Verdi: His Music, Life and Times. New York: Dodd, Mead and Company. ISBN 0-396-08196-7
• Parker, Roger (2007). The New Grove Guide to Verdi and His Operas, Oxford & New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-531314-7
• Pistone, Danièle (1995). Nineteenth-Century Italian Opera: From Rossini to Puccini, Portland, Oregon: Amadeus Press. ISBN 0-931340-82-9
• Rous, Samual Holland (1924). The Victrola Book of the Opera: Stories of One Hundred and Twenty Operas with Seven-Hundred Illustrations and Descriptions of Twelve-Hundred Victor Opera Records. Victor Talking Machine Co.
• Toye, Francis (1931). Giuseppe Verdi: His Life and Works, New York: Knopf.
• Walker, Frank (1982). The Man Verdi. New York: Knopf, 1962, Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-87132-0
• Wells, John (2009). "Aida". Longman Pronunciation Dictionary. Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-8117-3.
• Warrack, John and West, Ewan (1992). The Oxford Dictionary of Opera New York: OUP. ISBN 0-19-869164-5
• Werfel, Franz and Stefan, Paul (1973). Verdi: The Man and His Letters, New York, Vienna House. ISBN 0-8443-0088-8