Casgliad o ganeuon a chwedlau gwerin Llydaweg ar gân a cherddoriaeth Lydewig yw'r Barzaz Breiz ("Barddas Llydaw"); fe'u casglwyd gan Théodore Hersart de la Villemarqué a'u cyhoeddi ganddo ym 1839. Yn uchelwr o Ffrancwr ond o dras Lydewig, magwyd Villemarqué yn ardal Plessix yn Nizon, ger Pont-Aven. Ymddiddorai'n fawr yn nhraddodiadau Llydaw ac aeth ati i gasglu chwedlau Llydaweg a chaneuon oddi ar lafar gwlad. Cafodd ei gasgliad ei feirniadu gan rai cenedlaetholwyr Llydewig cyfoes a honnai fod yr awdur wedi eu newid a'u haddasu i ddarllenwyr Ffrangeg, ond mae ei lyfrau nodiadau yn profi dilysrwydd y deunydd.

Barzaz Breiz
Enghraifft o'r canlynolgwaith llenyddol Edit this on Wikidata
AwdurThéodore Hersart de la Villemarqué Edit this on Wikidata
GwladFfrainc Edit this on Wikidata
IaithFfrangeg, Llydaweg Edit this on Wikidata
Dechrau/Sefydlu1830s Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Tudalen o'r Barzaz Breiz

Yn fwy diweddar (M. Laurent a ddyfynnir gan A.O.H. Jarman[1]), mae darganfyddiadau annibynnol o fersiynnau eraill o rai o'r caneuon ar lafar hefyd yn dystiolaeth i'w gwreiddiau canol oesol.

Cyfrol Villemarqué oedd yr ymgais cyntaf i gasglu a chyhoeddi cerddoriaeth Lydewig draddodiadol, ar wahân i emynau. Cyn hynny, roedd y llenyddiaeth lafar hon ar gael mewn addasiadau Ffrangeg Canol yn unig, yn dyddio o'r 13g ymlaen, ond fel yn achos y chwedlau am Arthur, cafodd y chwedlau eu newid yn sylweddol yn nwylo llenorion anghyfiaith gan adlewyrchu eu diwylliant hwy yn hytrach na diwylliant Llydaw.

Cafodd y Barzaz Breiz gylchrediad eang a bu'n gyfrol ddylanwadol iawn ymhlith Celtigwyr Rhamantaidd. Roedd yr hynafiaethydd Carnhuanawc, cyfaill Villemarqué yng Nghymru, yn edmygu'r gwaith yn fawr. Beth bynnag am ei ffaeleddau - beiau safonau ymchwil yr oes yn bennaf - daeth y Barzaz Breiz â diwylliant gwerin Llydaw i sylw gweddill Ewrop am y tro cyntaf. Un o'r caneuon mwyaf hynafol yn y casgliad yw honno sy'n adrodd chwedl Kêr-Ys ("Cantre'r Gwaelod" y Llydäwyr). Hefyd o ddiddordeb i ddarllenydd Cymraeg yw'r cyswllt rhwng hanes Llydewig Skolan (ceir fersiwn wedi'i recordio gan Anne Auffret[2]) a sawl llawysgrif Cymraeg o'r Canol Oesoedd (yn enwedig Llyfr Du Caerfyrddin, ond hefyd cywydd Chwarae Cnau i'm Llaw gan Dafydd ap Gwilym[1]).

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 Jarman, A.O.H. (1977). "Cerdd Ysgolan". Ysgrifau Beirniadol 10: 51-78.
  2. "Anne_Auffret". Wikipedia Llydaweg. Cyrchwyd Awst 29, 2018.