Beirdd y Tywysogion

Arferid cyfeirio at y beirdd llys a ganai yn Oes y Tywysogion fel y Gogynfeirdd, ond erbyn heddiw defnyddir y term Beirdd y Tywysogion. Mae'r term Gogynfeirdd yn cynnwys rhai o'r beirdd a flodeuai ar ddechrau'r 14g ac a ganai yn null traddodiadol Beirdd y Tywysogion; ond serch hynny maen nhw'n perthyn i gyfnod Beirdd yr Uchelwyr pan gollasid nawdd y llysoedd brenhinol mawr.

Llenyddiaeth Gymraeg

Prif Erthygl Llenyddiaeth Gymraeg Llenorion 550-1600 · 1600-heddiw Cyfnodau Canu cynnar · Oesoedd Canol 16eg ganrif · 17eg ganrif · 18fed ganrif 19eg ganrif · 20fed ganrif Barddoniaeth a drama Yr Hengerdd · Canu'r Bwlch Beirdd y Tywysogion · Beirdd yr Uchelwyr Blodeugerddi · Mesurau Hen Benillion · Canu Rhydd Drama · Anterliwtiau Rhyddiaith Rhyddiaith Cymraeg Canol Mabinogi · Y Tair Rhamant Trioedd Ynys Prydain Nofelau · Straeon byrion Erthyglau eraill Llawysgrifau · Llên gwerin Llenyddiaeth plant Mynegai i erthyglau cysylltiedig

Fe'u gelwir yn Feirdd y Tywysogion am eu bod, bron yn ddieithriad, yn feirdd uchel eu parch a statws a ganai i dywysogion Cymru yn ystod y cyfnod rhwng dyfodiad y Normaniaid i'r wlad a chwymp Llywelyn ap Gruffudd a'i frawd Dafydd yn ei frwydr dros annibyniaeth Cymru yn erbyn coron Lloegr.

Y cynharaf o'r beirdd hyn oedd Meilyr Brydydd, bardd llys Gruffudd ap Cynan. Ymhlith y beirdd mwyaf yn eu mysg yw Cynddelw Brydydd Mawr, Llywarch ap Llywelyn, Dafydd Benfras, Bleddyn Fardd a Gruffudd ab Yr Ynad Coch a ganodd farwnad rymus i Lywelyn Ein Llyw Olaf. Eithriad i'r drefn oedd Hywel ab Owain Gwynedd, a oedd yn fardd ac yn dywysog ac felly'n rhydd i ddilyn ei drwydded ei hun, a Madog ap Gwallter a oedd yn frawd crefyddol.

Nodweddir gwaith y beirdd hyn oll gan ei fydryddiaeth gymhleth, ei gystrawen arbennig a'i eirfa hynafol.

Rhestr o'r beirdd

Sylwer mai beirdd adnabyddus sydd â'u gwaith ar gael heddiw yn unig a nodir yma.

• Meilyr Brydydd (fl. 1100-1147)
• Gwalchmai ap Meilyr (fl. 1130-1180)
• Meilyr ap Gwalchmai (fl. ail hanner y 12g)
• Llywelyn Fardd I
• Hywel ab Owain Gwynedd (m. 1170)
• Owain Cyfeiliog (Owain ap Gruffudd ap Maredudd, c.1130-1197)
• Llywarch Llaety (fl. 1140-1160)
• Llywarch y Nam (enw arall ar Llywarch Llaety, efallai)
• Daniel ap Llosgwrn Mew (fl. 1170-1200)
• Peryf ap Cedifor (neu Peryf ap Cedifor Wyddel, fl. 1170)
• Seisyll Bryffwrch (fl. 1155-1175)
• Gwynfardd Brycheiniog (fl. 1176)
• Gwilym Rhyfel (fl. 1174)
• Gruffudd ap Gwrgenau (fl. diwedd y 12g)
• Cynddelw Brydydd Mawr (fl. 1155-1200)
• Llywarch ap Llywelyn ("Prydydd y Moch") (fl. 1137-1220)
• Elidir Sais (fl. 1195-1246)
• Einion ap Gwalchmai (fl. 1203-1223)
• Einion Wan (fl. 1230-1245)
• Llywelyn Fardd II
• Philyp Brydydd (fl. 1222)
• Gwgon Brydydd (fl. tua 1200-1220)
• Einion ap Gwgon (fl. 1215)
• Gwernen ap Clyddno
• Goronwy Foel (fl. tua chanol y 13g)
• Einion ap Madog ap Rhahawd (fl. 1237)
• Dafydd Benfras (fl. 1230-1260)
• Y Prydydd Bychan (c.1220-1270)
• Hywel Foel ap Griffri ap Pwyll Wyddel (c.1240-1300)
• Llygad Gŵr (fl. 1268)
• Iorwerth Fychan
• Madog ap Gwallter (fl. ail hanner y 13g)
• Gruffudd ab yr Ynad Coch (fl. 1280)
• Bleddyn Fardd (fl. 1268-1283)

Llyfryddiaeth

• Cyfres Beirdd y Tywysogion: Golygiadau safonol o waith y beirdd llys i gyd, mewn saith cyfrol (Caerdydd, 1991-1996).
• B. F. Roberts a Morfydd E. Owen (gol.), Beirdd a Thywysogion (Caerdydd, 1996). Arolwg cynhwysfawr ond arbennigol ar farddoniaeth llys Cymru, Iwerddon a'r Alban, gyda sylw arbennig ar waith Beirdd y Tywysogion.
• J. E. Caerwyn Williams, The Poets of the Welsh Princes (Caerdydd, 1978). Cyfres The Writers of Wales.
• D. Myrddin Lloyd, Rhai Agweddau ar Ddysg y Gogynfeirdd (Caerdydd, 1976)
• Gwyn Thomas, Y Traddodiad Barddol (Caerdydd, 1976). Pennod 3: "Y Gogynfeirdd".

Gweler hefyd

• Beirdd yr Uchelwyr
• Oes y Tywysogion
• Rhestr beirdd Cymraeg c.550-1600