Ceredig ap Gwallog

Brenin olaf Elmet (Elfed), teyrnas Frythonig yn y tir sy'n cyfateb i Gorllewin Swydd Efrog heddiw, oedd Ceredig ap Gwallog neu Ceretic, brenin Elmet (bu farw tua 617).

Ceredig ap Gwallog
Bu farw	617
Galwedigaeth	teyrn
Swydd	brenin
Tad	Gwallog

Yn ôl yr Achau Cymreig roedd yn fab i'r brenin Gwallog, a berthynnai i wŷr yr Hen Ogledd, ond ceir peth ansicrwydd am yr uniaethiad hwnnw. Ceir canu gan Taliesin i Wallog.

Cofnoda'r hanesydd Eingl-Sacsonaidd Beda fod y Santes Hilda (ganed 614), aelod o deulu brenhinol Deira, wedi cael ei magu yn llys Ceredig ar ôl ffoi yno rhag Æthelfrith o Bryneich a drawfeddianodd deyrnas Northumbria. Cyfeiria Beda at Geredig ('Ceretic') fel "Brenin y Brythoniaid", ond mae'n debygol mai cyfeirio at y ffaith ei fod yn frenin ar Frythoniaid Elmet yr oedd Beda. Pan ddychwelodd Edwin, brenin Deira, i rym yn 617, cafodd Ceredig ei yrru allan o'i deyrnas, am ei fod yn euog o wenwyno tad Hilda yn ôl Beda, a meddianwyd Elmet gan Northumbria.

Dyma'r 'Ceretic', mae'n debyg, y cofnodir ei farw yn y flwyddyn 616 yn yr Annales Cambriae (dyddiad y mae angen ei newid i tua 617 neu'n fuan wedyn, gan na ddaeth Edwin i rym tan y flwyddyn honno).

Cyfeirir at Geredig ap Gwallog yn y Trioedd fel perchennog un o 'Dri Gordderchfarch Ynys Prydain'.

Ceir cyfeiriad at arwr o'r enw Ceredig yn 'Y Gododdin' hefyd, ond gan fod yr enw yn bur cyffredin a dyddiad Brwydr Catraeth yn rhy gynnar ni ellir ei dderbyn fel cyfeiriad at Geredig ap Gwallog.

Cyfeiriadau

• Rachel Bromwich (gol.), Trioedd Ynys Prydein (Caerdydd, 1960; argraffiad newydd, 1991)