Coedpoeth
Pentref a chymuned ym mwrdeistref sirol Wrecsam, Cymru, yw Coedpoeth[1] neu Coed-poeth.[2] Mae'r pentref yng nghanol olion diwydiant cloddio mwynau megis plwm, haearn a glo llefydd fel Brymbo, Bersham a'r Mwynglawdd (Minera).
 | |
| Math | pentref, cymuned  |
|---|---|
| Poblogaeth | 4,702 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Wrecsam |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 536.25 ha |
| Cyfesurynnau | 53.0547°N 3.0742°W |
| Cod SYG | W04000894 |
| Cod OS | SJ285515 |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Ken Skates (Llafur) |
| AS/au | Simon Baynes (Ceidwadwyr) |
 | |
Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan Ken Skates (Llafur) a'r Aelod Seneddol yw Simon Baynes (Ceidwadwyr).[3][4]
Pedair Cymuned golygu
Mae pedair rhan i'r Pentref:-
- Y Nant yw'r hynaf o'r ardaloedd, sydd i'r gogledd o Afon Clywedog. Roedd llawer iawn o byllau-glo bach yn y rhan yma o'r pentref a chodwyd llawer o dai ar gyfer mwyngloddwyr calch, plwm a glo.
- Mae'r Adwy yn ardal sy'n agos iawn i Glawdd Offa ac mae'r gair 'adwy' o bosib yn cyfeirio at fwlch yn y clawdd hwnnw. Mae'r Adwy yn ardal serth iawn, wrth i chi ddringo i fyny at y pentref sydd tua 795 troeddfedd uwch y môr. Yn yr Adwy roedd Capel anghydffurfiol cyntaf yr ardal sef Capel Adwy'r Clawdd (Methodistiaidd Calfinaidd).
- Saif y Talwrn yn ardal ogleddol Coedpoeth, sydd i'r de o Afon Gwenfro sy'n llifo i lawr drwy Glanrafon at Wrecsam ac i Ddyfrdwy. Roedd yn y Talwrn nifer o byllau glo yn cynnwys 'Pwll Y Talwrn' a ddaeth i ben tua 1914.[angen ffynhonnell]
- Y Smelt yw'r enw ar yr ardal lle roedd coed efallai yn cael eu llosgi i drin y plwm a'r haearn.
Mwyngloddiwyd plwm o weithfeydd plwm Y Mwynglawdd, gerllaw.
Yr enw golygu
Defnyddiwyd yr enw (Coid Poch) yn gyntaf yn 1391 a'r sillafiad cyfoes yn 1412.[5] Mae'n bosib fod yr enw "poeth" yn cyfeirio at yr arferiad o losgi pren i greu siarcol a arferid ei ddefnyddio yn y gweithfeydd haearn a phlwm gerllaw, ers dyddiau'r Rhufeiniaid neu o bosib yn cyfeirio at y clirio tir a ddigwyddodd yn yr Oesoedd Canol er mwyn cyrraedd y mwynau.
Ceir yma nifer o strydoedd gydag enwau diddorol iddynt, gan gynnwys: Stryd Pen-y-Gelli, Heol y Fynwent, Ffordd Talwrn, Allt Tabor, Llys Rehoboth, Ffordd Smelt, Ffordd y Cynulliad, Lôn y Gegin, Pen y Palmant a Hen Ffordd y Mwynglawdd. Ceir hefyd Heol Caradog, Heol Offa sydd yn agos iawn at Glawdd Offa.
Enwogion golygu
- Tom Carrington - Organydd, cyfansoddwr ac argraffwr. Fe oedd Trefnydd Eisteddfod Genedlaethol Wrecsam 1933. Roedd e'n organydd yng Nghapel Rehoboth, Coedpoeth, am tua 50 mlynedd.
- Dewi Humphreys - Prifathro cyntaf Ysgol Bryn Tabor (Ysgol Gynradd Gymraeg; sef. 1967), Athro Ysgol Sul Capel Rehoboth, Coedpoeth. Aelod o Cantorion Coedpoeth (1962-1995) a Chôr Ieuenctid Coedpoeth (1947-1959). Hefyd sefydlodd Cangen Plaid Cymru yng Nghoedpoeth tua dechrau'r 1990au.
- Tom James - Rhwyfwr rhwngwladol sy wedi ennill medal aur yng Ngemau Olympaidd Llundain 2012.
- Bu'r gantores Annie Lennox yn byw yn y pentref ym 1988 (am gyfnod byr).
- Hefyd bu Ricky Tomlinson, yr actor, yn byw yma.
- John Evans (glöwr)
Cyfrifiad 2011 golygu
Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[6][7][8][9]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ British Place Names; adalwyd 16 Tachwedd 2021
- ↑ "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 13 Hydref 2021.
- ↑ Gwefan y Cynulliad;[dolen marw] adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Gwefan parliament.uk; adalwyd 24 Chwefror 2014
- ↑ Dictionary of Place-names of Wales, tuda 92-93; Gwasg Gomer; 2007.
- ↑ "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
- ↑ Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.
- ↑ Gwefan Llywodraeth Cymru; Ystadegau Economaidd Allweddol, Tachwedd 2010; Mae'r gyfradd gyflogaeth ymhlith pobl 16 – 64 oed yng Nghymru yn 67.1 y cant.; adalwyd 31 Mai 2013[dolen marw]
Dolen allanol golygu
Trefi
Y Waun · Wrecsam
Pentrefi
Acrefair · Bangor-is-y-coed · Y Bers · Bronington · Brymbo · Brynhyfryd · Bwlchgwyn · Caego · Cefn Mawr · Coedpoeth · Erbistog · Froncysyllte · Garth · Glanrafon · Glyn Ceiriog · Gresffordd · Gwersyllt · Hanmer · Holt · Llai · Llanarmon Dyffryn Ceiriog · Llannerch Banna · Llan-y-pwll · Llechrydau · Llys Bedydd · Marchwiail · Marford · Y Mwynglawdd · Yr Orsedd · Owrtyn · Y Pandy · Pentre Bychan · Pentredŵr · Pen-y-bryn · Pen-y-cae · Ponciau · Pontfadog · Rhiwabon · Rhos-ddu · Rhosllannerchrugog · Rhostyllen · Rhosymedre · Talwrn Green · Trefor · Tregeiriog · Tre Ioan · Wrddymbre