Wicipedia

Darbi

Mae Gemau Darbi neu Gêm Darbi yn derm sy'n cyfeirio at gystadleuaeth chwaraeon rhwng dau dîm sydd â ffyrnigrwydd neu nodwedd hynod - fel rheol dau dîm lleol i'w gilydd er enghraifft dau dîm o'r un ddinas.[1] Daw o'r Saesneg, "Derby".[2]

Gêm darbi Old firm, Glasgow, rhwng Celtic a Rangers
Darbi Manceinion (a gynhaliwyd yn Wembley)

Cyd-destun golygu

Gall dwyster y gystadleuaeth amrywio'n fawr o gêm gyfeillgar a thynnu coes ysgafn i drais difrifol. Gall cystadleuaeth sy'n mynd allan o reolaeth arwain at ymladd, hwliganiaeth, terfysg a rhai achosion gyda chanlyniadau diwedd gyrfa a hyd yn oed angheuol. Yn "Y rhyfel pêl-droed", ynghyd â ffactorau eraill, awgrymwyd mai hwn oedd y pwynt tipio wrth arwain at wrthdaro milwrol.[3]

Mae'n hysbys bod perchnogion yn annog cystadlu gan eu bod yn tueddu i wella presenoldeb gemau a sgôr teledu ar gyfer gemau cystadlu.[4] Gall clybiau leihau ymddygiad ymosodol ffan o amgylch gemau cystadlu trwy gydnabod yn hytrach na bychanu'r gwrthdaro [5] oherwydd bod y gystadleuaeth yn rhan annatod o hunaniaeth ffan.[6]

Hanes y Term golygu

 
Gêm Derby della Madonnina yn 1915

Yn aml, gelwir gemau rhwng dau gystadleuydd sydd wedi'u lleoli mewn ardaloedd sy'n agos at ddaearyddiaeth yn ddarbi leol, neu'n ddarbi yn unig (DU: / ˈdɑːrbi / DAR-bee, UDA: / ˈdɜːrbi / DUR-bee); digwyddiad chwaraeon rhwng dau dîm o'r un dref, dinas neu ranbarth. Mae'r term fel arfer yn gysylltiedig â phêl-droed [7] a bydd y cyfryngau a chefnogwyr yn aml yn cyfeirio at y gêm hon fel Diwrnod Darbi.[8]. Ond caiff ei defnyddio ar gyfer gemau eraill hefyd, megis rygbi.

Mae'r term "darbi" o bosibl yn tarddu o "The Derby", ras geffylau yn Lloegr, a sefydlwyd gan 12fed Iarll Derby ym 1780. Ers hynny mae'r 19eg Iarll wedi honni mai dim ond un digwyddiad chwaraeon arall a roddwyd i'r enw Derby yn wreiddiol: gemau rygbi'r gynghrair rhwng St Helens ar un pen i ystâd Knowsley y teulu a Wigan yn y pen arall.[9]

Mae'r theori arall ynglŷn â tharddiad yr enw yn cynnwys pêl-droed dydd Mawrth Ynyd, fersiwn gynnar, answyddogol o bêl-droed a rygbi. Fe'i chwaraewyd gyntaf yn nhref Derby yn Lloegr ers cyn y Canol Oesoedd. O mor gynnar â'r 12g roedd yn hysbys iddo gael ei chwarae yn nhref Ashbourne. Roedd yn berthynas anhrefnus ac afieithus a oedd yn cynnwys y dref gyfan, gan arwain yn aml at farwolaethau. Roedd y goliau yn Nuns Mill yn y gogledd a Gallows Balk yn ne'r dref, a digwyddodd llawer o'r gweithredu yn Afon Derwent neu Nant Markeaton. Yn enwol, daeth y chwaraewyr o blwyfi’r Holl Saint a San Pedr, ond yn ymarferol roedd y gêm yn rhad ac am ddim i bawb gyda chymaint â 1,000 o chwaraewyr. Ysgrifennodd Ffrancwr a arsylwodd yr ornest ym 1829 mewn arswyd, 'os yw Saeson yn galw'r ddrama hon, byddai'n amhosibl dweud beth maen nhw'n ei alw'n ymladd'. Mae pêl-droed dydd Mawrth Ynyd yn dal i fod yn ddigwyddiad blynyddol yn nhref Ashbourne.[10]

Ers o leiaf mor gynnar â 1840 mae 'derby' wedi cael ei ddefnyddio fel enw yn Saesneg i ddynodi unrhyw fath o gystadleuaeth chwaraeon.[11] Ymhlith yr enwau eraill ar gyfer derbïau mae El Clásico mewn rhai rhannau o'r byd Sbaenaidd a crosstown rivalries yn yr Unol Daleithiau.

Cymru golygu

Ynghenir y term 'Derby' yn y Gymraeg fel y mae yn Saesneg Lloegr, gyda'r 'e' yn cael ei yngannu'n 'a'. Felly, gellir tybied mai'r sillafiad Gymraeg o'r term, yw darbi ac nid 'derbi'.

Mae'r sillafiad yma hefyd yn gwahaniaethu'r term oddi ar enw tref Derby a hefyd Het Derby sy'n het galed.[12]

Arddelir y termau mwy ffurfiol gornest leol yng Ngeiriadur yr Academi.[13]

Gemau Darbi Cymru golygu

Pêl-droed golygu

O fewn system bêl-droed Lloegr, ystyrir unrhyw gêm rhwng clwb o Gymru gyda'i gilydd yn "gêm darbi" e.e. Caerdydd v Abertawe.

O fewn system bêl-droed Uwch Gynghrair Cymru gellid ystyried gemau rhwng Caernarfon a Bangor yn gemau darbi.

Rygbi golygu

Cyn ffurfio clybiau rhanbarthol ar gyfer Rygbi'r Undeb yng Nghymru bu sawl gêm darbi bwysig, bellach, mae llawer o'r awch wedi mynd i gemau darbi y clybiau rhanbarthol. Cynhelir hefyd "Gemau Dydd y Farn" [14] ar yr un diwrnod yn Stadiwm Genedlaethol Cymru, Caerdydd.

Disgfrifir gemau isod fel gemau darbi:

Gemau Darbi Enwog golygu

Ystyrir gemau darbi ar draws y byd ac mewn sawl camp, yn bwysig. Ceir gemau darbi pêl-droed ar draws y byd,[15] Ymysg y rhai enwocaf yn Ewrop [16] mae:

Dolenni golygu

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑ Nodyn:Https://www.google.com/amp/s/www.manchestereveningnews.co.uk/sport/football/football-news/manchester-united-man-city-fans-11065749.amp
  2. ↑ https://www.collinsdictionary.com/dictionary/english/derby
  3. ↑ Nodyn:Https://www.google.com/amp/s/amp.theguardian.com/football/2007/feb/21/theknowledge.sport
  4. ↑ Nodyn:Https://www.google.com/amp/s/slate.com/business/2013/08/sports-rivalries-the-economics-of-crosstown-hatred.amp
  5. ↑ European Sport Management Quarterly (2018). "Rivalry and Fan Aggression". European Sport Management Quarterly 18 (4): 517–540. doi:10.1080/16184742.2018.1424226.
  6. ↑ Berendt, Johannes; Uhrich, Sebastian (2016). "Enemies With Benefits". European Sport Management Quarterly 16 (5): 613–634. doi:10.1080/16184742.2016.1188842.
  7. ↑ "When a City Stops for Soccer". New York Times. 8 May 2015. Cyrchwyd 11 October 2018.
  8. ↑ Nodyn:Https://bluemoon-mcfc.co.uk/fans/MCFCSongs.aspx
  9. ↑ Nodyn:Www.theguardian.com/sport/2014/oct/10/wigan-st-helens-local-products-super-league-grand-final-
  10. ↑ "City's Shrovetide match give birth to 'local derby' phrase". Derby Telegraph. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 September 2013. Unknown parameter |dead-url= ignored (help)
  11. ↑ "Definition of derby". Collins dictionary. Cyrchwyd 9 February 2015.
  12. ↑ http://geiriadur.ac.uk/gpc/gpc.html
  13. ↑ https://geiriaduracademi.org/
  14. ↑ http://www.s4c.cymru/cy/chwaraeon/rygbi/post/8548/dydd-y-farn-yn-stadiwm-principality-yn-torri-record/
  15. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_association_football_rivalries
  16. ↑ List of association football club rivalries in Europe
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Darbi&oldid=11890854"