Wicipedia

Dyslecsia

Anabledd dysgu sy'n achosi anawsterau gyda iaith ysgrifenedig yw dyslecsia. Er bod sillafu a darllen yn anodd i bobl ddyslecsig, mae'n gyflwr gwbl wahanol i anawsterau a achosir gan ddiffyg deallusrwydd, nam ar y clyw neu'r golwg, neu ddiffygion addysg llythrennedd. Daw'r gair dyslecsia o'r Roeg "δυσ-" ("diffygiol") a λέξις ("gair").

Dyslecsia
Enghraifft o'r canlynolanabledd dysgu, anabledd darllen, dosbarth o glefyd Edit this on Wikidata
Mathanhwylder darllen, anhwylder iaith, anabledd dysgu, clefyd Edit this on Wikidata
Y gwrthwynebhyperlecsia Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae'n debyg mai sut y mae'r ymennydd yn prosesu iaith ysgrifenedig a llafar sy'n achosi dyslecsia. Mae dyslecsia'n effeithio pobl ddeallus, anneallus a chanolig eu gallu fel ei gilydd.[1]

Hanes golygu

Bathwyd y term 'dyslecsia' ym 1887 gan Rudolf Berlin, yn Stuttgart, yr Almaen.[2] Gwnaed rhywfaint o ymchwil iddo yn Lloegr o 1896[3] ymlaen gan W. Pringle Morgan a James Hinshelwood, (dallineb geiriau oedd y term a ddefnyddiwyd ganddynt).[4]

Ymchwil wyddonol golygu

Y ddamcaniaeth esblygol golygu

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, gweithred annaturiol yw darllen, un a wnaed gan ddyn am gyfnod byr iawn o'n hanes esblygol. Yn wir, mae sawl rhan o'r byd lle nad oes gan fwyafrif y boblogaeth gyfle i ddarllen o hyd. Nid oes tystiolaeth bod "patholeg" y tu ôl i ddyslecsia, ond mae llawer o dystiolaeth o amrywiaeth neu wahaniaethau ymenyddol.[5]

Y ddamcaniaeth ffonolegol golygu

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig amhariad penodol wrth gynrychioli, storio ac adalw synau llafar. Gall hyn egluro'r anawsterau darllen a geir, gan fod angen dysgu'r gyfatebiaeth rhwng ffonemau a graffemau er mwyn dysgu darllen iaith ysgrifenedig sy'n defnyddio gwyddor.[6]

Y ddamcaniaeth brosesu clywedol chwim golygu

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, deall synau byr sy'n newid yn sydyn yw'r prif anhawster.[7]

Y ddamcaniaeth weledol golygu

Tardda'r ddamcaniaeth hon o'r arfer o ystyried dyslecsia fel nam ar y golwg, sy'n achosi anawsterau wrth brosesu llythrennau a geiriau.[8]

Y ddamcaniaeth serebelaidd golygu

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae nam ar cerebelwm pobl ddyslecsig. Mae gan y cerebelwm ran mewn rheolaeth symud, ac felly mewn cynhyrchu sain: honnir fod nam ar y lleferydd yn gallu achosi nam ar y sillafu. Yn ogystal, mae'r cerebelwm yn ein galluogi i weithredu'n awtomatig wrth yrru, teipio, darllen ac yn y blaen: fe all hyn egluro'r anawsterau wrth ddysgu'r gyfatebiaith graffem/ffonem.[8]

Y ddamcaniaeth osgoi sŵn gweledol golygu

Yn ôl y ddamcaniaeth hon, mae gan bobl ddyslecsig nam ar eu gallu i osgoi sŵn gweledol (hynny yw, anwybyddu gwrthdyniadau synhwyrol).[9]

Ffactorau genynnol golygu

Mae ymchwil wedi cysylltu sawl ffurf o ddyslecsia â nodwyr genynnol.[10]

Ers 2007, adnabu ymchwil enynnol naw ardal cromosom a all fod â chysylltiad â dyslecsia.[11]

Ffisioleg golygu

Cynhyrchwyd tystiolaeth fod gwahaniaethau strwythurol yn ymenyddiau plant sydd ag anawsterau darllen, gan ddefnyddio technegau megis fMRI a PET.[12][13]

Effaith orgraff yr ieithoedd a ddysgir golygu

Daeth sawl darn o ymchwil i'r casgliad fod y sawl sy'n siarad ieithoedd sydd â pherthynas cyson iawn rhwng graffem (llythyren) a ffonem (sain) - megis Eidaleg a'r Gymraeg - yn dioddef llai o effeithiau dyslecsia na'r sawl sy'n siarad ieithoedd llai cyson eu horgraff megis Saesneg a Ffrangeg.[14]

Ond nid mympwy'r orgraff sy'n achosi dyslecsia: honnir fod dyslecsia siaradwyr Almaeneg ac Eidaleg yr un fath â dyslecsia siaradwyr Saesneg, gan gyd-fynd ag eglurad biolegol i ddyspracsia. Effeithiau'r cyflwr sy'n dibynnu'n rhannol ar amgylchedd ieithyddol.[15]

Nodweddion golygu

Gwnaed diagnosis ffurfiol gan berson cymwysiedig, megis nwrolegydd neu seicolegydd addysg. Profir gallu darllen, ynghyd â medrau enwi chwim, darllen an-eiriol, a weithiau prawf IQ cyffredinol. Ond awgryma ymchwil na ddylid defnyddio'r cyfeiliornad rhwng IQ a lefel darllen wrth benderfynu ar ddiagnosis.[16] Yn aml, ceir profion rhyngddisgybliaethol er mwyn sicrhau nad oes achos arall i'r anawsterau darllen.

Pwyntiau cyffredinol golygu

Gall bobl â dyslecsia:

  • Fod yn glyfar, deallus a chroyw eu hiaith lafar (ond mae eu lefel darllen, ysgrifennu a sillafu yn is na'r disgwyl).
  • Fod â chyflawniad addysgol gwael achos o'u hanawsterau.
  • Deimlo'n anneallus a dihyder, a theimlo rhwystredigaeth tuag at waith ysgol.
  • Guddio eu gwendidau darllen drwy fabwysiadu strategaethau adfer.
  • Ddysgu'n well drwy brofiad ymarferol, arddangos, arbrofi ac arsylwi.
  • Ddangos llwyddiant mewn meysydd eraill.
  • Gael problemau perthynol gyda thalu sylw mewn cyd-destun ysgol.

Lleferydd, clywed a gwrando golygu

Gall ohirio ar siarad fod yn arwydd cynnar o ddyspracsia. Mae gan lawer o bobl ddyslecsig broblemau prosesu synau cyn ceisio cynhyrchu'u synau'u hunain. Gall atal dweud a chlystyru fod yn arwydd cynnar yn ogystal. Gall siarad yn glir fod yn broblem i rywun dyslecsig: gallent ddrysu synau mewn geiriau aml-sill (e.e. afinail yn lle anifail, basgeti yn lle sbageti ac yn y blaen).[17][18]

Darllen a sillafu golygu

Gwelir:

  • Gwallau sillafu.
  • Drysu trefn llythrennau.
  • Sillafu gor-ffonetig (e.e. sillafu Saesneg yn Gymraeg: try "I should eat" yn "Ai shwd it").
  • Cof tymor hir da - gallu cofio cynnwys llyfrau-dysgu-darllen heb allu darllen geiriau unigol.
  • Geirfa ysgrifenedig fach o gymharu â'r eirfa lafar.

Gallu mathemategol golygu

Ni ddylid drysu dyslecsia â dyscalcwla. Gall bobl ddyslecsig fod yn alluog yn fathemategol. Ond fe allent gael trafferth â phroblemau geiriol, cofio ffeithiau mathemategol (megis tablau lluosi), neu gofio trefn rhifau.

Cyfeiriadau golygu

  1. ↑  A Conversation with Sally Shaywitz, M.D., Author of Overcoming Dyslexia.
  2. ↑ Uber Dyslexie, Cyfrol 15, tud. 276-278
  3. ↑  Margaret J. Snowling (1996-11-02). Dyslexia: a hundred years on. BMJ.
  4. ↑ J Hinshelwood (1917). Congenital Word-blindness. HK Lewis & Co. Ltd.
  5. ↑ J.T. Dalby (1986). An ultimate view of reading ability, Cyfrol 30, Rhifyn 3. Gordon and Breach, Science Publishers, Inc., tud. 227-230
  6. ↑ Franck Ramus et al (Ebrill 2003). Theories of developmental dyslexia: insights from a multiple case study of dyslexic adults, Cyfrol 126, Rhifyn 4. Oxford University Press, tud. 841-865. URL
  7. ↑ Beverly Wright et al (1997). Deficits in auditory temporal and spectral resolution in language-impaired children, Cyfrol 387, tud. 176-8. URL
  8. ↑ 8.0 8.1 ibid
  9. ↑ Anne J. Sperling et al (2006). Motion-Perception Deficits and Reading Impairment: It's the Noise, Not the Motion, Cyfrol 17, Rhifyn 12. Association for Psychological Science, tud. 1047-1053. URL
  10. ↑ (Ionawr 2001) Developmental dyslexia: an update on genes, brains, and environments, Cyfrol 42, Rhifyn 1, tud. 91-125
  11. ↑ Johannes Schumacher et al (16 Chwefror 2007). Genetics of dyslexia: the evolving landscape, Cyfrol 44. BMJ Publishing Group, tud. 289-297. URL
  12. ↑ Fan Cao et al (Tachwedd 2006). Deficient orthographic and phonological representations in children with dyslexia revealed by brain activation patterns, Cyfrol 47, tud. 1041-1050. URL
  13. ↑ B.A. Shaywitz et al (2006). The role of functional magnetic resonance imaging in understanding reading and dyslexia. URL
  14. ↑  Scientists Say Severity of Dyslexia Depends on Language. Los Angeles Times (16 Mawrth 2001).
  15. ↑ Johannes C. Ziegler et al. Developmental dyslexia in different languages: Language-specific or universal?, tud. 169–193. URL
  16. ↑ Jack M. Fletcher et al (Tachwedd 1992). The validity of discrepancy-based definitions of reading disabilities, Cyfrol 25, Rhifyn 9, tud. 555-61, 573. URL
  17. ↑  Questionnaire: Dyslexia & Vision. Stephen Wilcox Optometrists.
  18. ↑ Louise Brazeau-Ward (2005). Dyslexia and University. ISBN 1-894964-71-3. URL
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Dyslecsia&oldid=12490123"