Eglwys Llaneirwg

eglwys yn Llaneirwg, Caerdydd

Mae eglwys plwyf Llaneirwg, pentref a fu yn hanesyddol yn rhan o Sir Fynwy ond sydd bellach yn faesdref o Gaerdydd, yn dyddio'n ôl i'r oesoedd canol. Adeiladwyd yr eglwys bresennol yn y 14g, ond darganfuwyd tystiolaeth o adeilad hŷn, Normanaidd yn ystod gwaith atgyweirio yn oes Fictoria. Mae'n debyg fod yr eglwys honno'n fwy o faint na'r un presennol.[1] Cysegrir yr eglwys i sant Normanaidd o'r enw Mellon, ac yn Saesneg mae ardal Llaneirwg yn dwyn ei enw. Cyn dyfodiad y Normaniaid safai eglwys Geltaidd yn y fangre, wedi'i chysegru i Leurwg, mab Coel Hen.[2]

Eglwys Llaneirwg
Matheglwys blwyf Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 1301 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
LleoliadLlaneirwg, Hen Laneirwg Edit this on Wikidata
SirCaerdydd, Hen Laneirwg Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Uwch y môr53 metr Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau51.5263°N 3.1137°W Edit this on Wikidata
Map
Statws treftadaethadeilad rhestredig Gradd I Edit this on Wikidata
Cysegrwyd iMellonius Edit this on Wikidata
Manylion
EsgobaethEsgobaeth Mynwy Edit this on Wikidata

Saif yr eglwys ar ben bryn, ac mae ei thŵr yn weladwy o Fôr Hafren.[3] Mae cynllun yr eglwys yn un anghyffredin; ar y wal dwyreiniol mae dau fwa, y naill yn fwy na'r llall, yn arwain i mewn i'r gangell â'r capel ogleddol. Ceir olion hen groglofft yn croesi'r rhain.[1] Ni saif y tŵr o flaen corff yr eglwys ar yr ochr orllewinol ond ar ei ganol i'r de. Newidiwyd y nenfwd a llawer o'r ffenestri yn y 15g.[4]

Atgyweiriwyd yr eglwys oddeutu 1858 gan y pensaer George Gilbert Scott; ariannwyd y gwaith hyn gan Edward Augustus Freeman, hanesydd a drigodd gerllaw ym mhlasdy Llanrhymni o 1855 tan 1860.[5] Atgyweiriwyd yr eglwys eto ym 1868–9 gan Charles Buckeridge,[6] a'r gangell oddeutu 1875 gan Ewan Christian.[7] Ym 1963 penodwyd yr eglwys yn adeilad rhestredig Gradd I.[4]

Saif Croes Llaneirwg y tu allan i fynwent yr eglwys.

Cyfeiriadau golygu

  1. 1.0 1.1 Freeman 1857, t. 267.
  2. Neal 2005, t. 3.
  3. Neal 2005, t. 54.
  4. 4.0 4.1 (Saesneg) Church of St Mellon, Old St Mellons. British Listed Buildings. Adalwyd ar 7 Mehefin 2014.
  5. Bielski 1985, t. 12.
  6. Newman 1995, t. 567.
  7. Bielski 1985, t. 16.

Llyfryddiaeth golygu

  • Bielski, Alison (1985). The Story of St. Mellons. Port Talbot: Alun Books.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Freeman, Edward A. (1857). "Architectural Antiquities in Monmouthshire. No. V: St. Mellon's". Archæologia Cambrensis III: 265–74.
  • Neal, Marjorie; et al. (2005). Rumney & St. Mellons: A History of Two Villages.CS1 maint: ref=harv (link)
  • Newman, John (1995). Glamorgan. The Buildings of Wales. Llundain: Penguin.CS1 maint: ref=harv (link)