Eglwys Sant Twrog, Maentwrog

Eglwys Sant Twrog
Math	eglwys
Sefydlwyd	1896 ;
Daearyddiaeth
Lleoliad	Maentwrog
Sir	Maentwrog
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	5 metr
Cyfesurynnau	52.9456°N 3.9895°W
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II
Cysegrwyd i	Twrog
Manylion
Deunydd	gwenithfaen
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Eglwys ym mhentref Maentwrog, ym mhlwyf Bro Moelwyn yw Eglwys Sant Twrog sydd yn Nyffryn Ffestiniog, ym Mharc Cenedlaethol Eryri (Cyfeirnod grid: SH6641440544). Bu yma eglwys ers y 6g, a honno wedi'i sefydlu gan Twrog a oedd yn fab i Ithel Hael o Lydaw. Cofrestrwyd yr adeilad gan Cadw yn Chwefror 2005 fel Gradd II.^[1] Fe'i codwyd yn 1896, fel y tystia'r dyddiad ar ran o'r fondo ar seiliau eglwys cynharach, a godwyd yn 1814; bu yma eglwys cyn hynny a godwyd yn yr Oesoedd Canol. Defnyddiwyd cerrig yr eglwys wreiddiol yn yr eglwysi a'i dilynnodd.^[2]

Mae enw’r pentre'n cyfeirio at 'garreg' (neu 'faen') Twrog. Dywed hanes lleol i gawr o'r enw Twrog daflu conglfaen o gopa'r Moelwyn, gan ddinistrio allor baganaidd a safai yma. Me'r maen yn dal i fod yno, ger cornel yr eglwys, a dywedir bod ôl dwylo Twrog arni. Cyfeirir at y maen hwn yn y Mabinogi fel 'Maen Tyriawg uwch y Felenrhyd', sef man claddu Pryderi.

Credir bod y tair ywen yn y fynwent dros 1300 oed. Mae'r gwaith coed yn y to a'r nenfwd yn hynod o gain, a cheir sawl colofn bren wedi'i chrefio'n gywrain. Ceir rhai cofebau nodedig sy'n dyddio i ddechrau'r 18g. Roedd gan yr eglwys hon gysylltiad cryf gyda Phlas Tan y Bwlch.

Twrog golygu

Credir ei fod yn fab i Ithel Hael ac yn frawd i Tanwg o Landanwg, Tegai o Landegai a Baglan o Lanfaglan.^[3] Ceir dwy eglwys arall wedi'u cysegru i Twrog: Bodwrog ar ynys Môn a Llandwrog ger Caernarfon.