Emiw
| Emiw Dromaius novaehollandiae
| |
|---|---|
| Statws cadwraeth | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Chordata |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Casuaraiiformes |
| Teulu: | Dromaiidae |
| Genws: | Dromaius[*] |
| Rhywogaeth: | Dromaius novaehollandiae |
| Enw deuenwol | |
| Dromaius novaehollandiae | |
| |
| Dosbarthiad y rhywogaeth | |
.jpg)
Aderyn a rhywogaeth o adar yw Emiw (sy'n enw gwrywaidd; enw lluosog: emiwiaid) a adnabyddir hefyd gyda'i enw gwyddonol Dromaius novaehollandiae; yr enw Saesneg arno yw Emu. Mae'n perthyn i deulu'r Emiwiaid (Lladin: Dromaiidae) sydd yn urdd y Casuaraiiformes.[1]
Talfyrir yr enw Lladin yn aml yn D. novaehollandiae, sef enw'r rhywogaeth.[2] Mae'r rhywogaeth hon i'w chanfod yn Awstralia. Ni all hedfan, er fod ganddo adenydd.
Disgrifiad golygu
Yr emiw yw'r ail aderyn talaf yn y byd, a dim ond yr estrys sy'n rhagori o ran uchder; gall yr unigolion mwyaf gyrraedd hyd at 150 i 190 cm (59 i 75 modfedd) o uchder. Wedi'i fesur o'r pig i'r gynffon, mae hyd yr emiws yn amrywio o 139 i 164 cm (55 i 65 modfedd), gyda gwrywod yn 148.5 cm (58.5 modfedd) ar gyfartaledd a benywod yn 156.8 cm (61.7 modfedd) ar gyfartaledd. Emiwiaid yw'r pedwerydd neu'r pumed aderyn byw trymaf ar ôl y ddwy rywogaeth o estrys a dwy rywogaeth fwy o gasowari sy'n pwyso ychydig yn fwy ar gyfartaledd na phengwin ymerodrol. Mae oedolion emiwiaid yn pwyso rhwng 18 a 60 kg (40 a 132 pwys), gyda chyfartaledd o 31.5 a 37 kg (69 a 82 pwys) mewn gwrywod a benywod, yn y drefn honno. Mae benywod fel arfer ychydig yn fwy na gwrywod ac yn sylweddol ehangach ar draws y ffolen.
Tarddiad yr enw golygu
Mae tarddiad yr enw cyffredin Saesneg emu yn ansicr, ond credir ei fod wedi dod o air Arabeg am aderyn mawr a ddefnyddiwyd yn ddiweddarach gan fforwyr Portiwgaleg i ddisgrifio'r casowari sydd o'r un tras yn Awstralia a Gini Newydd. Damcaniaeth arall yw ei fod yn dod o'r gair "ema", a ddefnyddir mewn Portiwgaleg i ddynodi aderyn mawr yn debyg i estrys neu aran. Yn Victoria, rhai termau ar gyfer yr emiw oedd Barrimal yn yr iaith Dja Dja Wurrung, myoure yn Gunai, a courn yn Jardwadjali. Roedd yr adar yn cael eu hadnabod fel murawungneu birabayin i drigolion lleol Eora a Darug ym masn Sydney.
Taxonomeg golygu
Hanes golygu
Adroddwyd am y tro cyntaf i emiau gael eu gweld gan Ewropeaid pan ymwelodd fforwyr ag arfordir gorllewinol Awstralia ym 1696. Roedd hyn yn ystod alldaith dan arweiniad capten yr Iseldiroedd Willem de Vlamingh a oedd yn chwilio am oroeswyr llong a oedd wedi mynd ar goll ddwy flynedd yn gynharach. Roedd yr adar yn hysbys ar yr arfordir dwyreiniol cyn 1788, pan ymsefydlodd yr Ewropeaid cyntaf yno. Crybwyllwyd yr adar gyntaf o dan yr enw New Holland cassowary yn "Arthur Phillip's Voyage to Botany Bay", a gyhoeddwyd ym 1789.
Cafodd y rhywogaeth ei henwi gan adaregydd John Latham ym 1790 ar sail sbesimen o ardal Sydney yn Awstralia, gwlad oedd yn cael ei hadnabod fel New Holland ar y pryd. Bu'n cydweithio ar lyfr Phillip a darparodd y disgrifiadau cyntaf o lawer o rywogaethau adar Awstralia ac enwau ar eu cyfer; Daw Dromaius o air Groeg sy'n golygu "rasiwr" a novaehollandiae yw'r term Lladin am New Holland, felly gellir rendro'r enw fel "New Hollander traed cyflym". Yn ei ddisgrifiad gwreiddiol o'r emiw ym 1816, defnyddiodd yr adaregydd Ffrengig Louis Jean Pierre Vieillot ddau enw generig, Dromiceius yn gyntaf a Dromaius yn ddiweddarach. Mae wedi bod yn bwnc cynnen byth er hynny pa enw y dylid ei ddefnyddio; mae'r olaf wedi'i ffurfio'n gywirach, ond y confensiwn mewn tacsonomeg yw bod yr enw cyntaf a roddir ar organeb yn sefyll, oni bai ei fod yn amlwg yn wall teipograffyddol. Mae'r rhan fwyaf o gyhoeddiadau modern, gan gynnwys rhai llywodraeth Awstralia, yn defnyddio Dromaius, gyda Dromiceiusyn cael ei grybwyll fel sillafiad amgen.
Systemateg golygu
Roedd yr emiw wedi'i ddosbarthu am yn hir gyda'i berthnasau agosaf y cassowariau, yn y teulu Casuariidae, rhan o'r urdd ratite Struthioniformes. Cynigiwyd dosbarthiad arall yn 2014 gan Mitchell et al., yn seiliedig ar ddadansoddiad o DNA mitocondriaidd. Mae hyn yn hollti'r Casuariidae i'w trefn eu hunain, y Casuariformes ac yn cynnwys dim ond y cassowariau yn y teulu Casuariidae, gan osod yr emiwau yn eu teulu eu hunain, Dromaiidae.
Teulu golygu
Mae'r emiw yn perthyn i deulu'r Emiwiaid (Lladin: Dromaiidae). Dyma rai o aelodau eraill y teulu:
Rhestr Wicidata:
Gweler hefyd golygu
Cyfeiriadau golygu
- ↑ [https://web.archive.org/web/20040610130433/http://www.cymdeithasedwardllwyd.org.uk/ Archifwyd 2004-06-10 yn y Peiriant Wayback. Gwefan Cymdeithas Edward Llwyd]; adalwyd 30 Medi 2016.
- ↑ Gwefan Avibase; adalwyd 3 Hydref 2016.
Safonwyd yr enw Emiw gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.