Grawnffrwyth
| Grawnffrwyth | |
|---|---|
| |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Plantae |
| Ddim wedi'i restru: | Angiosbermau |
| Ddim wedi'i restru: | Ewdicotau |
| Ddim wedi'i restru: | Rosidau |
| Urdd: | Sapindales |
| Teulu: | Rutaceae |
| Genws: | Citrus |
| Rhywogaeth: | C. × paradisi |
| Enw deuenwol | |
| C. × paradisi Macfad. | |
Coeden isdrofannol sitrws ac arni ffrwyth ydy grawnffrwyth (Sa: grapefruit) sy'n tarddu o ynys Barbados (ble roeddent ers talwm wedi'u gwahardd)[1] ac ynysoedd eraill. Rutaceae ydy'r enw Lladin ar y teulu hwn o blanhigion. Yn Sbaeneg, defnyddir yr enwau toronja neu pomelo.
Mae'r goeden hon, fel arfer, yn tyfu i fod rhwng 5-6 metr o uchder, er y gall rhai ohonyn nhw fod cymaint â 13–15 m (43-49 troedfedd). Dail gwyrdd tywyll, hir, tenau tua 150mm (neu chwe modfedd) sydd ganddi a blodau 5 cm (2 fodfedd) gwyn gyda phedair petal ar bob un. Melyn i oren ydy'r ffrwyth, gyda diametr o 10–15 cm. Mae'r tu fewn i'r ffrwyth (sef y 'mwydion') o liwiau gwahanol hefyd, gan gynnwys gwyn, pinc a choch o felyster gwahanol.
Yn 1929 rhoddwyd breinlen (neu patent) am y tro cyntaf ar rawnffrwyth newydd.[2]
Yn y 19g y daeth y ffrwyth yn boblogaidd; cyn hynny planhigyn ornamental ydoedd. Dros nos, tyfodd UDA i fod y prif gynhyrchwr ffrwythau'r grawnffrwyth gyda perllannoedd yn Fflorida, Texas, Arizona a Califfornia.
Hanes y planhigyn golygu
Cofnodwyd bodolaeth y ffrwyth am y tro cyntaf mewn unrhyw iaith gan y Cymro Y Parchedig Griffith Hughes yn 1750 a oedd yn disgrifio sawl math o'r teulu yn Barbados.[3] Heddiw, gelwir y ffrwyth yn "un o Saith Rhyfeddod Barbados" [4] Fe'i datblygodd fel hybrid o'r pomelo (Citrus maxima) gyda'r orennau melys (Citrus sinensis). Dyma'r geiriad fel y'i gwelwyd yn y Guradian: The process follows similar fruity "marriages", such as the accidental crossing of a pomelo fruit from the East Indies with a Jamaican orange in 1693, which gave the world the grapefruit.[5] Yn 1823 y cyrhaeddodd Fflorida, diolch i Odette Philippe. Mae croesi'r ffrwyth hwn hefyd wedi creu y math a elwir yn "tangel" (1905), y "minneola" (1931), a'r "sweetie" (1984).
Rhinweddau meddygol golygu
Dywedir fod rhannau o'r goeden yn cynnwys elfennau rhinweddol a all gynorthwyo i wella blinder meddwl.
- Grawnffrwyth a statinau
Gofynnodd Patrick Barkham pam fod gwerthiant grawnffrwythau cymaint ar drai? Rydw'i yn amau bod yr ateb yn syml. Mae'r ffrwyth wedi ei wahardd i'r miliynnau ohonom syd yn cymryd statinau at y colesterol[6]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Dowling, Curtis F.; Morton, Julia Frances (1987). Fruits of warm climates. Miami, Fla: J.F. Morton. ISBN 0-9610184-1-0. URL. OCLC 16947184
- ↑ Texas grapefruit history Archifwyd 2010-11-28 yn y Peiriant Wayback., TexaSweet. Retrieved 2008-07-02.
- ↑ World Wide Words: Questions & Answers; Grapefruit. Gwefan Saesneg
- ↑ Barbados Seven Wonders: The Grapefruit Tree. Gwefan Saesneg
- ↑ Erthygl Saesneg o'r enw "Apple and grape give birth to Grapple"
- ↑ Paul Harris London Guardian 15 Gorff 2011
Gweler hefyd golygu
