Hanes yr Undeb Ewropeaidd
Ar ôl diwedd yr Ail Ryfel Byd, roedd hinsawdd wleidyddol Ewrop o blaid uno'r cyfandir. Gwelid hyn gan lawer o bobl fel dianc o'r cenedlaetholdeb eithafol oedd wedi bod mor arswydus. Digwyddodd un ymgais o'r fath ym 1951 pan sefydlwyd y Gymuned Ewropeaidd Glo a Dur (CEGD) gan Gytundeb Paris. Er ei bod â'r amcan gwylaidd o reoli'n ganolog diwydiannau glo a dur ei haelod-wladwriaethau, datganwyd bod y Gymuned yn "gam cyntaf yn ffederasiwn Ewrop". Aelodau gwreiddiol y Gymuned oedd: Gwlad Belg, Ffrainc, yr Eidal, Lwcsembwrg, yr Iseldiroedd a Gorllewin yr Almaen.
Crëwyd dwy gymuned ychwanegol ym 1957 gan Gytundebau Rhufain: y Gymuned Economaidd Ewropeaidd (CEE), yn sefydlu undeb tollau, a'r Gymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (Euratom) ar gyfer cydweithrediad mewn materion o ynni niwclear. Ym 1967, creodd y Cytundeb Cyfuno un set o sefydliadau ar gyfer y tair cymuned, y cyfeirid atynt yn gyfunol fel y Cymunedau Ewropeaidd neu, yn fwy cyffredin, y Gymuned Ewropeaidd (CE).
Ym 1973, ehangwyd y Cymunedau Ewropeaidd i gynnwys Denmarc, Iwerddon a'r Deyrnas Unedig. Cynhaliwyd yr etholiadau uniongyrchol a democrataidd cyntaf o aelodau Senedd Ewrop ym 1979.
Ymunodd Gwlad Groeg, Sbaen a Phortiwgal yn y 1980au. Ym 1985, datblygwyd Cytundeb Schengen rhwng gwladwriaethau Ewropeaidd er mwyn caniatáu dileu rheolaethau ffin rhwng y gwledydd cyfranogol. Ym 1986, mabwysiadwyd baner Ewrop a llofnododd arweinwyr Ewropeaidd y Ddeddf Ewropeaidd Sengl, oedd i fod i leihau rhwystrau masnach a chyflwyno cydweithrediad gwleidyddol Ewropeaidd. Ym 1990, ar ôl cwymp y Llen Haearn, daeth Dwyrain yr Almaen yn rhan o'r Gymuned fel rhan o'r Almaen wedi'i haduno. Gydag ehangu tuag at ddwyrain Ewrop ar yr agenda, cytunwyd ar y Meini Prawf Copenhagen ar gyfer gwledydd oedd yn dymuno ymuno â'r Gymuned.
Sefydlwyd yr Undeb Ewropeaidd (UE) yn ffurfiol pan ddaeth Cytundeb Maastricht i rym ar 1 Tachwedd 1993. Ymunodd Awstria, Sweden a'r Ffindir â'r UE ym 1995. Diwygiodd Cytundeb Amsterdam, a lofnodwyd ym 1997, Gytundeb Maastricht mewn meysydd megis democratiaeth a pholisi tramor. Dilynwyd Cytundeb Amsterdam gan Gytundeb Nice 2001, a wnaeth newidiadau i Gytundebau Rhufain a Maastricht er mwyn caniatáu i'r UE weithio'n well ar ôl ehangu i'r dwyrain. Yn 2002, disodlodd papurau a darnau arian ewro yr arian cyfredol cenedlaethol mewn 12 o'r aelod-wladwriaethau. Ymunodd deg gwlad newydd (gan gynnwys wyth oedd gynt wedi bod yn wledydd comiwnyddol) â'r UE yn 2004.
Llofnodwyd y Cyfansoddiad Ewropeaidd yn Rhufain yn 2004. Roedd ef i fod i ddisodli'r holl gytundebau blaenorol ag un ddogfen. Serch hynny, ni chwblhaodd erioed y broses o gadarnhau ar ôl cael ei wrthod mewn refferenda yn Ffrainc a'r Iseldiroedd. Yn 2007, cytunodd arweinwyr yr UE ddisodli'r cynnig hwnnw â chytundeb newydd, sef Cytundeb Lisbon, a fyddai'n diwygio'r cytundebau presennol yn lle eu disodli. Ar ddechrau 2007, daeth Rwmania a Bwlgaria yn aelodau'r UE, a mabwysiadodd Slofenia yr ewro. Croatia yw'r wladwriaeth ddiweddaraf i ymuno â'r UE, a hynny ar 1 Gorffennaf 2013.
Gweler hefyd golygu
| Cytundebau, strwythur a hanes yr Undeb Ewropeaidd | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1951/1952 | 1957/1958 | 1965/1967 | 1992/1993 | 1997/1999 | 2001/2003 | 2007/2009 (?) |
| U N D E B E W R O P E A I D D ( U E ) | ||||||
| Cymuned Ewropeaidd Glo a Dur (CEGD) | ||||||
| Cymuned Economaidd Ewropeaidd (CEE) | Cymuned Ewropeaidd (CE) | |||||
| Cymuned Ewropeaidd Ynni Atomig (Euratom) | ||||||
| Tair Cymuned Ewropeaidd: CEGD, CEE ac Euratom | Cyfiawnder a Materion Cartref | |||||
| Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol mewn Materion Trosedd | ||||||
| Polisi Tramor a Diogelwch Cyffredin (PTDC) | ||||||
| Cytundeb Paris | Cytundebau Rhufain | Cytundeb Cyfuno | Cytundeb Maastricht | Cytundeb Amsterdam | Cytundeb Nice | Cytundeb Lisbon |
|
"Tri philer yr Undeb Ewropeaidd" (y Cymunedau Ewropeaidd, y PTDC, a Heddlu a Chydweithrediad Cyfreithiol) |
||||||