Llanafan Fawr

pentref a chymuned ym Mhowys

Pentref bychan, cymuned a phlwyf yn ardal Brycheiniog, Powys, Cymru, yw Llanafan Fawr (ffurfiau amgen: Llanafan-fawr[1] / Llanafan-Fawr). Mae'n gorwedd tua 5 milltir i'r gorllewin o dref Llanfair-ym-Muallt.

Llanafan Fawr
Mathpentrefan Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlAfan Buallt Edit this on Wikidata
Poblogaeth470 Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirLlanafanfawr Edit this on Wikidata
GwladBaner Cymru Cymru
Arwynebedd8,251.45 ha Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau52.1908°N 3.5102°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
AC/auJames Evans (Ceidwadwyr)
AS/auFay Jones (Ceidwadwyr)
Map
Erthygl am y pentref ym Mhowys yw hon. Am y pentref yng Ngheredigion gweler Llanafan. Gweler hefyd Afan (gwahaniaethu).

Gorwedd Llanafan Fawr ar lan afon Chwerfru, ffrwd sy'n rhedeg i lawr o lethrau'r Garn ym mryniau Elenydd i ymuno yn afon Irfon ger Llanfair-ym-Muallt.

Enwir y pentref a'r plwyf ar ôl Sant Afan ('Afan Buallt' neu'r 'Esgob Afan', fl. 500-542). Yn ôl traddodiad llofruddiwyd Afan gan fintai o Wyddelod ar gyrch ym Mrycheiniog ym 542, ar lan ffrwd yn y plwyf a elwir yn Nant Esgob.[2] Yn llan yr eglwys a gysegrir i'r sant ceir pren ywen sydd wedi sefyll yno am tua 2,000 o flynyddoedd.

Bu'r ysgolhaig a bardd Evan Evans (Ieuan Fardd) yn gurad yn Llanafan Fawr ddiwedd y 1750au. Mae'r bardd Saesneg T. Harri Jones yn enedigol o'r pentref.

Dywedir bod Tafarn y Llew Coch yn y pentref yn dyddio i'r 12g, er nad yw'r adeilad ei hun yn dyddio o'r cyfnod hwnnw. Cynhelir Sioe Amaethyddol Llanafan Fawr yn flynyddol ar y trydydd Sadwrn ym mis Medi. Poblogaeth y gymuned yn 2001 oedd 475.

Cynrychiolir yr ardal hon yn Senedd Cymru gan James Evans (Ceidwadwyr)[3] ac yn Senedd y DU gan Fay Jones (Ceidwadwyr).[4]

Eglwys Sant Afan, Llanafan Fawr
Tafarn y Llew Coch, Llanafan Fawr

Cyfrifiad 2011 golygu

Yng nghyfrifiad 2011 roedd y sefyllfa fel a ganlyn:[5][6][7]

Cyfrifiad 2011
Poblogaeth cymuned Llanafan Fawr (pob oed) (470)
  
100%
Y nifer dros 3 oed sy'n siarad Cymraeg (Llanafan Fawr) (58)
  
12.8%
:Y ganran drwy Gymru
  
19%
Y nifer sydd wedi'u geni yng Nghymru (Llanafan Fawr) (262)
  
55.7%
:Y ganran drwy Gymru
  
73%
Y nifer dros 16 sydd mewn gwaith (Llanafan Fawr) (37)
  
18.2%
:Y ganran drwy Gymru
  
67.1%

Cyfeiriadau golygu

  1. "Rhestr o Enwau Lleoedd Safonol Cymru". Llywodraeth Cymru. 14 Hydref 2021.
  2. T. D. Breverton, The Book of Welsh Saints (Cyhoeddiadau Glyndŵr, 2000).
  3. "Gwefan Senedd Cymru". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-11-10. Cyrchwyd 2021-12-30.
  4. Gwefan Senedd y DU
  5. "Ystadegau Allweddol ar gyfer Cymru". Swyddfa Ystadegau Gwladol. Cyrchwyd 2012-12-12.. Poblogaeth: ks101ew. Iaith: ks207wa - noder mae'r canran hwn yn seiliedig ar y nier sy'n siarad Cymraeg allan o'r niferoedd sydd dros 3 oed. Ganwyd yng Nghymru: ks204ew. Diweithdra: ks106ew; adalwyd 16 Mai 2013.
  6. Canran y diwaith drwy Gymru; Golwg 360; 11 Rhagfyr 2012; adalwyd 16 Mai 2013
  7. Gwefan Swyddfa Ystadegau Gwladol; Niferoedd Di-waith rhwng 16 a 74 oed; adalwyd 16 Mai 2013.