Owain Cyfeiliog
Roedd Owain ap Gruffudd ap Maredudd (tua 1130 – 1197) yn dywysog ar y rhan ddeheuol o Bowys ac yn fardd. Adwaenir ef fel Owain Cyfeiliog i'w wahaniaethu oddi wrth frenin Gwynedd ar yr un adeg, oedd hefyd yn dwyn yr enw Owain ap Gruffudd ac a adwaenir fel Owain Gwynedd.
| Owain Cyfeiliog | |
|---|---|
| Ganwyd | 1130  Cymru |
| Bu farw | 1197 |
| Galwedigaeth | bardd, teyrn |
| Swydd | Powys Wenwynwyn |
| Tad | Gruffudd ap Maredudd ap Bleddyn |
| Mam | Gwerful ferch Gwrgeor ap Hywel ab Ieuan |
| Priod | Gwenllian ferch Owain Gwynedd |
| Plant | Gwenwynwyn ab Owain, Meddefus ferch Owain Cyfeiliog, Gwerful ferch Owain Cyfeilliog ap Gruffudd ap Maredudd, Cadwallon ab Owain Cyfeiliog ap Gruffudd, Hywel Grach ab Owain Cyfeiliog |
Ei oes golygu
Roedd Owain yn fab i Gruffudd ap Maredudd a'i wraig Gwerful ferch Gwrgenau, o linach Elystan Glodrydd, ac yn nai i Madog ap Maredudd, y brenin olaf i deyrnasu dros y cyfan o Bowys. Rhoddodd Madog gwmwd Cyfeiliog iddo yn 1147. Ar farwolaeth Madog yn 1160 daeth Owain yn dywysog y rhan fwyaf o dde Powys. Cwmwd Cyfeiliog, ar ororau'r deyrnas, oedd ei etifeddiaeth, ond roedd yn dir a hawliwyd gan dywysogion Gwynedd a Deheubarth yn ogystal, ac ansicr oedd ei afael arno; fe'i hawliwyd gan yr Arglwydd Rhys yn 1167, er enghraifft.
Mae cofnod amdano'n cydweithredu a thywysogion eraill Cymru i wrthsefyll ymosodiad y brenin Harri II o Loegr yn 1165. Wedi hynny ei bolisi oedd cefnogi'r goron Seisnig. Yn 1170 rhoddodd dir i'r Sistersiaid yn Hendy-gwyn i sefydlu Abaty Ystrad Marchell. Yn 1188, fodd bynnag, gwrthododd gyfarfod na chefnogi Baldwin, Archesgob Caergaint a Gerallt Gymro ar eu taith o amgylch Cymru i gasglu milwyr ar gyfer y Groesgad, ac esgymunwyd ef oherwydd hyn.
Yn 1195 trosglwyddodd Owain reolaeth dros ei deyrnas i'w fab Gwenwynwyn ab Owain ac enciliodd i abaty Ystrad Marchell, lle bu farw a'i gladdu ddwy flynedd yn ddiweddarach.
Y bardd golygu
Roedd Owain hefyd yn fardd nodedig ac yn enghraifft adnabyddus o fardd-dywysog. Dim ond dwy o'i gerddi sydd wedi goroesi, ond mae un ohonynt, 'Hirlas Owain', yn cael ei hystyried fel un o gerddi Cymraeg gorau y cyfnod. Yn y gerdd, mae gosgordd Owain wedi ymgynnull yn ei lys yn dilyn ymgyrch yn 1155 i ryddhau ei frawd Meurig o garchar ym Maelor. I ddathlu llwyddiant yr ymgyrch, mae Owain yn galw am i'r corn yfed gael ei basio o un i'r llall o'i osgordd, gyda geiriau o glod i bob un. Mae nodyn trist hefyd wrth gofio am ddau o'i wŷr a syrthiodd yn y brwydro. Mae'r ail gerdd yn enghraifft o genre y Gorhoffedd.
Traddodiad golygu
Mae Owain yn ymddangos yn y rhamant Fulk FitzWarin fel marchog sy'n trywanu Fulk a'i waywffon.
Llyfryddiaeth golygu
| Mae gan Wicidestun destun sy'n berthnasol i'r erthygl hon: |
Hanes golygu
- John Edward Lloyd, A history of Wales from the earliest times to the Edwardian conquest (Longmans, Green & Co., Llundain, 1911)
- Meic Stephens (gol.), Cydymaith i Lenyddiaeth Cymru (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1986)
Barddoniaeth golygu
Ceir golygiad safonol o ddwy gerdd Owain Cyfeiliog a llawer o wybodaeth am gefndir hanesyddol Owain gan Gruffydd Aled Williams yn,
- Gwaith Llywelyn Fardd I ac eraill o feirdd y Ddeuddegfed Ganrif (Gwasg Prifysgol Cymru, Caerdydd, 1994)
