Rosalía de Castro

Roedd Rosalía de Castro (24 Chwefror 1837 – 15 Gorffennaf 1885) yn brif lenor Galisia ac heddiw yn arwres ffeministaidd.

Rosalía de Castro
Ffugenw	Rosalía de Castro
Ganwyd	María Rosalía Rita Expósito  23 Chwefror 1837  Conxo, Santiago de Compostela
Bu farw	15 Gorffennaf 1885  A Matanza
Dinasyddiaeth	Sbaen
Galwedigaeth	ysgrifennwr, bardd
Adnabyddus am	Cantares gallegos, Follas novas, Contos da miña terra, La flor, En las orillas del Sar, Q5966934, O cabaleiro das botas azuis, Lieders
Arddull	barddoniaeth, nofel, stori fer
Mudiad	Rexurdimento
Tad	José Martínez Viojo
Mam	María Teresa da Cruz Castro
Priod	Manuel Murguía
Plant	Ovidio Murguía de Castro, Alejandra Murguía, Aura Martínez-Murguía de Castro, Gala Murguía de Castro, Amara Murguía de Castro
Gwobr/au	Galician Literature Day
llofnod

Ysgrifennodd yn Galego (Galisieg) ar adeg pan roedd yr iaith wedi'i gormesu ac ond wedi'i ystyri'n dafodiaith y werin ddi-addysg.

Cyhoeddodd ei chasgliad cyntaf o farddoniaeth Cantares gallegos (Cantoriaion Galisieg) ar 17 Mai, 1863. Mae 17 Mai bellach yn cael ei dathlu fel Día das Letras Galegas - Diwrnod llenyddiaeth Galisieg, yn ddiwrnod o wyliau yn Galisia.

Roedd Follas novas (Dail newydd), 1880, ei hail gasgliad yn y Galisieg a'r olaf. Ystyrir y gyfrol hon yn glasur o fewn llenyddiaeth Galisiaidd. Dyma hefyd uchafbwynt gyrfa Castro, gan ei fod yn cynrychioli'r cyfnod rhwng Cantares gallegos a'i nofel radical En las orillas del Sar (1884) a sgwennwyd mewn Sbaeneg. Mae rhan olaf Follas novas am ferched a adawyd yng Ngalisia, wedi i'w gwŷr eu gadael i chwilio am waith.

Priododd Manuel Murguía (1833–1923), yn un o brif ffigyrau y Rexurdimento (adfywiad) – mudiad llenyddol rhamantaidd i hybu llenyddiaeth a'r iaith Galego. Cafodd y cwpl 7 o blant.

Roedd bywyd Castro wedi'i effeithio gan dristwch a thlodi. Gwrthwynebodd gamddefnydd awdurdod ac roedd yn gefnogwr brwd o hawliau merched.

Mae ei gwaith yn cyfleu cryfder enaid pobl werin Galisia – eu llawenydd, doethineb a thraddodiadau, eu dicter at ormes Sbaen, a'u tristwch yn wyneb tlodi ac alltudio i dde America. Mae ei gwaith wedi nodi gan saudade (hiraeth).

Mae ei gwaith wedi'i gyffeithiau i nifer fawr o ieithoedd ac mae ei henw i weld ar enwau parciau, strydoedd, ysgolion a busnesau fel caffis a gwestai. Mae ei llun wedi ymddangos ar stampiau ac ar hen arian Sbaen y peseta.

Dolenni

• Sefydliad Rosalía de Castro: http://rosalia.gal/
• Prosiect 'Merched Peryglus': http://dangerouswomenproject.org/2016/06/08/rosalia-de-castro/
• Ei gwaith yn Saesneg ar wefan Poem Hunter: https://www.poemhunter.com/rosalia-de-castro/biography/
• Helena Miguélez Carballeira - Galicia, a Sentimental Nation: Gender, Culture, Politics (2013), Gwasg Prifysgol Cymru. http://www.uwp.co.uk/cy/book/galicia-a-sentimental-nation-ebook-pdf/

Gwaith

Cofeb o Rosalia de Castro yn Padrón

Rosalía a'r teulu, 1884.

Yn Galego

Cerddi

• Cantares gallegos 1863
• Follas novas 1880

Rhyddiaith

• Contos da miña terra I 1864

Yn Sbaeneg

Cerddi

• La Flor 1857
• A mi madre 1863
• En las orillas del Sar 1884

Rhyddiaith

• La hija del mar 1859
• Flavio 1861
• El cadiceño 1863
• Ruinas 1866
• Las literatas 1866
• El caballero de las botas azules 1867
• El primer loco 1881
• El domingo de Ramos 1881
• Padrón y las inundaciones 1881