Walter Rice Howell Powell

Roedd Walter Rice Howell Powell (4 Ebrill 181926 Mehefin 1889) yn dirfeddiannwr ac yn wleidydd Cymreig a wasanaethodd fel Aelod Seneddol Rhyddfrydol yn Sir Gaerfyrddin o 1880 i 1889.

Walter Rice Howell Powell
Ganwyd1819 Edit this on Wikidata
Bu farw26 Mehefin 1889 Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Alma mater
Galwedigaethgwleidydd Edit this on Wikidata
SwyddAelod o 24ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 23ain Senedd y Deyrnas Unedig, Aelod o 22ain Senedd y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolPlaid Ryddfrydol Edit this on Wikidata

Cefndir golygu

Roedd Powell yn fab i Walter Rice Howell Powell, ystâd Maesgwynne, Llanboidy a'i wraig Mary (née Powell). Cafodd ei addysg gan diwtoriaid preifat ac yng Ngholeg Eglwys Crist, Rhydychen.

Bu'n briod ddwywaith: ym 1840 priododd Mary Anne, merch Henry Skrine, Warleigh Manor, Gwlad yr Haf, a bu iddynt un fab ac un ferch, bu farw Walter y mab yn 12 mlwydd oed ym 1855[1]. Ym 1851 Priododd Catherine Anne merch Grismond Phillips Cwmgwili a bu iddynt un ferch.[2]

Gyrfa golygu

 
Ffynnon Goffa Powell, Llanboidy - geograph.org.uk - 602813

Ar farwolaeth ei dad ym 1834 etifeddodd Powell Maesgwynne ystâd o 3,468 erw (14.03 km2) ym mhlwyf Llanboidy.

O oedran cynnar, cymerodd Powell ddiddordeb mawr mewn hela, fe wariodd lawer o'i amser fel myfyriwr yn Rhydychen yn hela yn hytrach nag astudio a bu am 50 mlynedd yn feistr cŵn helfa Maesgwynne. Bu hefyd yn ymddiddori mewn rasio ceffylau gan adeiladu cwrs rasio ar ei dir a sefydlu rasys ffos a pherth flynyddol a oedd yn rhoi hawl i'r enillydd rasio yn y Grand National yn Aintree [3].

Bu'n hael yn ei gymorth i wella adnoddau i drigolion ardal Llanboidy gan dalu am adeiladu ysgol newydd, neuadd farchnad a gwesty a chyfrannodd at adfer Eglwys y Plwyf. Roedd wedi dechrau cynllunio system cyflenwi dŵr i'r pentref ychydig cyn ei farwolaeth, sicrhaodd ei weddw bod y cynlluniau yn cael eu cyflawni a bod ffynnon goffa i Powell yn cael ei gosod yn y pentref i nodi ei gymwynas olaf i'r Llan[4].

Gyrfa gyhoeddus golygu

O gyrraedd oedran oedolyn ym 1840 bu Powell yn eistedd fel Ynad Heddwch ar fainc Sir Gaerfyrddin. Ym 1849 fe'i penodwyd yn Uchel Siryf Sir Gaerfyrddin[5], bu hefyd yn gwasanaethu fel dirprwy Raglaw Sir Gaerfyrddin a dirprwy Raglaw Sir Benfro.

Bu Powell yn gefnogol i'r Blaid Geidwadol am gyfnod, yn isetholiad 1852 fe gyflwynodd y cynnig ffurfiol bod David Jones, Pantglas yr ymgeisydd Ceidwadol yn cael ei ethol.[6]; ond erbyn isetholiad 1857 yr oedd yn cynnig enw David Pugh fel ymgeisydd annibynnol [7]. Pan benderfynodd Pugh sefyll fel ymgeisydd Rhyddfrydol yn etholiad cyffredinol 1868, roedd yn parhau i dderbyn cefnogaeth Powell.[8]

Safodd Powell yn aflwyddiannus fel ymgeisydd Rhyddfrydol Sir Gaerfyrddin yn etholiad cyffredinol 1874 gan ddod yn drydedd allan o bedwar ymgeisydd; safodd eto yn etholiad cyffredinol 1880 gan ddod i frig y pôl. Diddymwyd etholaeth Caerfyrddin ym 1885 gan rannu'r gynrychiolaeth rhwng dwy etholaeth newydd yn dychwelyd un aelod yr un: Dwyrain Caerfyrddin a Gorllewin Caerfyrddin. Cafodd Phillips ei gynnig i fod yn ymgeisydd Rhyddfrydol yn y ddwy sedd ond dewisodd dderbyn ymgeisyddiaeth y Gorllewin, gan lwyddo i gipio'r sedd mwyn brwydr yn erbyn ei gyn cyd aelod dros y sir yr Is-iarll Emlyn. Cadwodd y sedd yn etholiad 1886 ond bu farw cyn diwedd y tymor seneddol.

O ystyried ei safle cymdeithasol roedd agwedd wleidyddol Phillips yn eithaf radical i sgweier; roedd yn cefnogi'r bleidlais i ferched, yn cefnogi datgysylltu'r Eglwys Anglicanaidd yng Nghymru, yn cefnogi rhoi sicrwydd tenantiaeth i amaethwyr ac yn cefnogi rhoi telerau gwaith a chyflogau teg i weision fferm; yn wir roedd rhai o agweddau Phillips mor wrthyn i rai o'i gyd sgweieriaid a chefnogwyr y Ceidwadwyr fel eu bod yn ei gyhuddo o fod yn "Gomiwnyddol" [9].

Marwolaeth golygu

 
Cofeb Powell gan William Goscombe John yn ei safle gwreiddiol (ffotograff gan John Thomas)

Bu farw yn ei gartref ym Maesgwynne yn 71 mlwydd oed a chladdwyd ei weddillion yng nghladdgell y teulu yn Eglwys Sant Brynach, Llanboidy[10]. Adeiladwyd cofeb i Powell gan William Goscombe John a osodwyd yn wreiddiol y tu allan i Eglwys Sant Brynach ond sydd bellach wedi symud i mewn i'r adeilad.[11]

Cyfeiriadau golygu

  1. "FamilyNotices - The Pembrokeshire Herald and General Advertiser". Joseph Potter. 1855-06-15. Cyrchwyd 2015-07-04.
  2. "Welsh Members of Parliament - South Wales Echo". Jones & Son. 1885-12-12. Cyrchwyd 2015-07-04.
  3. Walesonline 6 Medi 2012 Unsung radical 19th century squire remembered in new book [1] adalwyd 4 Gorffennaf 2015
  4. "The Late Mr W R H Powell MP Maesgwynne - The Carmarthen Journal and South Wales Weekly Advertiser". J. Daniel. 1890-07-04. Cyrchwyd 2015-07-04.
  5. "HUNTINGAPPOINTMENTS - The Welshman". J. L. Brigstocke. 1849-02-16. Cyrchwyd 2015-07-04.
  6. "CARMARTHENSHIRE ELECTION - The Welshman". J. L. Brigstocke. 1852-05-14. Cyrchwyd 2015-07-04.
  7. "CARMARTHENSHIRE ELECTION - The Welshman". J. L. Brigstocke. 1857-06-19. Cyrchwyd 2015-07-04.
  8. "MR PUGHS MEETING AT ST CLEARS - The Welshman". J. L. Brigstocke. 1868-10-02. Cyrchwyd 2015-07-04.
  9. "MRWRHPOWELLMPATCROSSINN - The Cardiff Times". David Duncan and William Ward. 1881-12-17. Cyrchwyd 2015-07-04.
  10. "DEATHOFMRWItHjPOWELLMP - South Wales Daily News". David Duncan and Sons. 1889-06-27. Cyrchwyd 2015-07-04.
  11. Casgliad y Werin Cofeb i Walter Rice Howell Powell AS (1819-1889) yn Llanboidy [2] adalwyd 4 Gorffennaf 2015
Senedd y Deyrnas Unedig
Rhagflaenydd:
John Jones
Aelod Seneddol Sir Gaerfyrddin
gyda
Is-iarll Emlyn

18801885
Olynydd:
diddymu'r etholaeth
Rhagflaenydd:
etholaeth newydd
Aelod Seneddol Gorllewin Caerfyrddin
18851889
Olynydd:
John Lloyd Morgan