Gair sy'n mynegi gweithred neu fod neu gyflwr yw berf.[1] Diffiniad naïf fyddai mai gair "gwneud (rhywbeth)" yw berf. Daw'r gair Cymraeg ei hun o'r gair Lladin verbum ('Y Gair').[2]

Berf
Enghraifft o'r canlynolpart of speech Edit this on Wikidata
Mathgair, content word Edit this on Wikidata
Rhan oword order Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Rhediad berfau golygu

Gall ffurf berf newid er mwyn dangos person, rhif, amser, a amser yn y Gymraeg. Mewn ieithoedd eraill, gall ddangos priodweddau eraill megis cenedl. Er enghraifft, dyma pob ffurf posib y berf "caru" mewn Cymraeg ffurfiol gyfoes:

Modd Mynegol golygu

Unigol Lluosog
Presennol Person 1af caraf carwn
2il berson ceri cerwch
3ydd person câr carant
Amhersonol cerir
Amherffaith Person 1af carwn carem
2il berson carit carech
3ydd person carai carent
Amhersonol cerid
Gorffennol Person 1af cerais carasom
2il berson ceraist carasoch
3ydd person carodd carasant
Amhersonol carwyd
Gorberffaith Person 1af caraswn carasem
2il berson carasit carasech
3ydd person carasai carasent
Amhersonol caresid

Modd Dibynnol golygu

Unigol Lluosog
Presennol Person 1af carwyf carom
2il berson cerych caroch
3ydd person caro caront
Amhersonol carer
Amherffaith Person 1af carwn carem
2il berson carit carech
3ydd person carai carent
Amhersonol cerid

Modd Gorchmynol golygu

Unigol Lluosog
Presennol Person 1af carwn
2il berson câr cerwch
3ydd person cared carant
Amhersonol carer

Berfenwau golygu

Fel rheol, nid yw berfenwau fel bwyta yn cael eu cyfri fel berfau yn y Gymraeg, ond mae eu swyddogaeth yn debyg i ferfau annherfynol a geir mewn llawer o ieithoedd.

Berfau cryno a berfau cwmpasog golygu

Mae berf seml/gryno/rhediadol fel un o'r ffurfiu o canu uchod, yn dangos person, amser ac ati yn ffurf y prif ferf. Ond gellir defnyddio berf arall fel bod i wneud y gwaith yma, gan adael y prif ferf fel berfenw yn unig. Gelwir hyn yn ferf gwmpasog, gan ei fod yn effeithio ar rannau arall o'r frawddeg. E.e. yn lle o "Caraf ferch" (berf cryno), gallwn ddweud "Rydw i'n caru merch" (berf gwmpasog).

Falens golygu

Un ffordd o wahaniaethu rhwng ferfau yw falens; cyfanswm goddrychau a gwrthrychau'r ferf.

Falens 0 golygu

Mae'r math yma o ferf yn disgrifio rhywbeth sy'n digwydd (heb nodi pwy sy'n ei wneud nag i bwy). Enghraifft yw berf amhersonol fel "canwyd cân" yn y Gymraeg.

Falens 1 golygu

Gelwir berf sydd â goddrych, ond heb wrthrych yn ferf gyflawn. Er enghraifft, "cysgodd Dafydd".

Falens 2 golygu

Mae gan ferf anghyflawn wrthrych yn ogystal â goddrych, er enghraifft, "Bwytodd ef fwyd".

Falens 3 golygu

Goddrych a dau wrthrych sydd gan ferf o'r fath fel arfer, e.e. "Rhoddod Siôn yr anrheg i Siân".

Cyfeiriadau a nodiadau golygu

  1. D. A. Thorne, Gramadeg yr Iaith Gymraeg (1996), par. 259
  2. Evan J. Jones, Dysgu Lladin (Gwasg Prifysgol Cymru, 1933), tud. 2.
Chwiliwch am berf
yn Wiciadur.