Berf
Gair sy'n mynegi gweithred neu fod neu gyflwr yw berf.[1] Diffiniad naïf fyddai mai gair "gwneud (rhywbeth)" yw berf. Daw'r gair Cymraeg ei hun o'r gair Lladin verbum ('Y Gair').[2]
| Enghraifft o'r canlynol | part of speech  |
|---|---|
| Math | gair, content word |
| Rhan o | word order |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Rhediad berfau Golygu
Gall ffurf berf newid er mwyn dangos person, rhif, amser, a amser yn y Gymraeg. Mewn ieithoedd eraill, gall ddangos priodweddau eraill megis cenedl. Er enghraifft, dyma pob ffurf posib y berf "caru" mewn Cymraeg ffurfiol gyfoes:
Modd Mynegol Golygu
Unigol Lluosog Presennol Person 1af caraf carwn 2il berson ceri cerwch 3ydd person câr carant Amhersonol cerir Amherffaith Person 1af carwn carem 2il berson carit carech 3ydd person carai carent Amhersonol cerid Gorffennol Person 1af cerais carasom 2il berson ceraist carasoch 3ydd person carodd carasant Amhersonol carwyd Gorberffaith Person 1af caraswn carasem 2il berson carasit carasech 3ydd person carasai carasent Amhersonol caresid
Modd Dibynnol Golygu
Unigol Lluosog Presennol Person 1af carwyf carom 2il berson cerych caroch 3ydd person caro caront Amhersonol carer Amherffaith Person 1af carwn carem 2il berson carit carech 3ydd person carai carent Amhersonol cerid
Modd Gorchmynol Golygu
Unigol Lluosog Presennol Person 1af carwn 2il berson câr cerwch 3ydd person cared carant Amhersonol carer
Berfenwau Golygu
Fel rheol, nid yw berfenwau fel bwyta yn cael eu cyfri fel berfau yn y Gymraeg, ond mae eu swyddogaeth yn debyg i ferfau annherfynol a geir mewn llawer o ieithoedd.
Berfau cryno a berfau cwmpasog Golygu
Mae berf seml/gryno/rhediadol fel un o'r ffurfiu o canu uchod, yn dangos person, amser ac ati yn ffurf y prif ferf. Ond gellir defnyddio berf arall fel bod i wneud y gwaith yma, gan adael y prif ferf fel berfenw yn unig. Gelwir hyn yn ferf gwmpasog, gan ei fod yn effeithio ar rannau arall o'r frawddeg. E.e. yn lle o "Caraf ferch" (berf cryno), gallwn ddweud "Rydw i'n caru merch" (berf gwmpasog).
Falens Golygu
Un ffordd o wahaniaethu rhwng ferfau yw falens; cyfanswm goddrychau a gwrthrychau'r ferf.
Falens 0 Golygu
Mae'r math yma o ferf yn disgrifio rhywbeth sy'n digwydd (heb nodi pwy sy'n ei wneud nag i bwy). Enghraifft yw berf amhersonol fel "canwyd cân" yn y Gymraeg.
Falens 1 Golygu
Gelwir berf sydd â goddrych, ond heb wrthrych yn ferf gyflawn. Er enghraifft, "cysgodd Dafydd".
Falens 2 Golygu
Mae gan ferf anghyflawn wrthrych yn ogystal â goddrych, er enghraifft, "Bwytodd ef fwyd".
Falens 3 Golygu
Goddrych a dau wrthrych sydd gan ferf o'r fath fel arfer, e.e. "Rhoddod Siôn yr anrheg i Siân".
Cyfeiriadau a nodiadau Golygu
- ↑ D. A. Thorne, Gramadeg yr Iaith Gymraeg (1996), par. 259
- ↑ Evan J. Jones, Dysgu Lladin (Gwasg Prifysgol Cymru, 1933), tud. 2.
