Cassivelaunus

Brenin Brythonig yn 1 CC fu'n ymladd yn erbyn Iŵl Cesar oedd Cassivelaunus neu Cassivellaunus.

Cassivelaunus
Ganwyd	1 g CC  Lloegr
Bu farw	c. 30 CC  Efrog
Dinasyddiaeth	Catuvellauni
Galwedigaeth	arweinydd milwrol, llywodraethwr
Swydd	penadur, legendary king of Britain

Yn ôl Cesar yn ei lyfr Commentarii de Bello Gallico, pan ymosododd ar Brydain yn 54 CC, Cassivellaunus oedd arweinydd y Brythoniaid oedd yn ei wrthwynebu. Nid yw'n crybwyll i ba lwyth yr oedd yn perthyn, ond roedd ei diriogaethau, i'r gogledd o Afon Tafwys, yn cyfateb i diriogaethau y Catuvellauni yn ddiweddarach. Dywed Cesar ei fod wedi diorseddu brenin y Trinovantes, a bod mab y brenin hwnnw, Mandubracius, wedi ffoi i Gâl i ofyn am gymorth Rhufain. Ymladdwyd un o'r brwydrau hyn lle saif Brentford, Llundain heddiw.

Llwyddodd Cesar i groesi Afon Tafwys, ac ildiodd pum llwyth iddo, y Cenimagni, y Segontiaci, yr Ancalites, y Bibroci a'r Cassi. Datgelodd y rhain leoliad prif gaer Cassivellaunus, a roddwyd dan warchae gan Cesar. Ildiodd Cassivellaunus wedi i wrth-ymosodiad fethu, a chytunodd i ddychwelyd tiriogaeth y Trinovantes i Mandubracius.

Mae Cassivellaunus yn ymddangos yn Historia Regum Britanniae gan Sieffre o Fynwy fel Cassibelanus neu Cassibelaunus. Ef, yn ôl pob tebyg, yw sail hanesyddol y cymeriad Caswallon fab Beli ym Mhedair Cainc y Mabinogi a'r Trioedd Cymreig.