Diagram dolen achosol

Mae diagram dolen achosol (CLD yn Saesneg) yn ddiagram achosol sy'n helpu i ni weld sut mae gwahanol newidynnau mewn system yn rhyngberthyn i'w gilydd.

Enghraifft o ddolen atgyfnerthu positif: Balans banc a llog wedi'i ennill

Mae'r diagram yn cynnwys set o fertigau ac ymylon. Mae fertigau'n cynrychioli'r newidynnau ac ymylon yw'r cysylltiadau sy'n cynrychioli perthynas neu achosiaeth rhwng y ddau newidyn. Mae ymyl wedi'i farcio'n bositif yn dynodi perthynas positif ac mae ymyl wedi'i marcio'n negyddol yn dynodi perthynas negyddol. Mae cyswllt achosol positif yn golygu bod y ddau nod yn newid i'r un cyfeiriad, h.y. os yw'r fertig y mae'r ymyl yn cychwyn ynddo yn lleihau, mae'r nod arall hefyd yn lleihau. Yn yr un modd, os yw'r fertig y mae'r ymyl yn cychwyn ynddo yn cynyddu, mae'r nod arall yn cynyddu hefyd. Mae cyswllt achosol negyddol yn golygu bod y ddau vertig yn newid i gyfeiriadau gwahanol, h.y. os yw'r fertig y mae'r ymyl yn cychwyn ynddo yn cynyddu, mae'r fertig arall yn lleihau ac i'r gwrthwyneb.

Mae cylchlwybrau caeedig yn y diagram yn nodweddion pwysig iawn. Diffinnir cylch caeedig naill ai fel dolen atgyfnerthu neu'n ddolen cydbwyso. Mae dolen atgyfnerthu yn gylchlwybr lle mae effaith amrywiad mewn unrhyw newidyn yn lluosogi trwy'r ddolen ac yn dychwelyd i'r newidyn gan atgyfnerthu'r gwyriad cychwynnol. Hynny yw, os bydd newidyn yn cynyddu mewn dolen atgyfnerthu, bydd yr effaith hwn yn teithio trwy'r cylchlwybr ac yn achosi cynnydd ynddo'i hun. Dolen gydbwyso yw cylchlwybr lle mae effaith amrywiad mewn unrhyw newidyn yn lluosogi trwy'r ddolen ac yn dychwelyd i'r newidyn cychwynnol gydag effaith i'r gwrthwyneb. Hynny yw, os bydd newidyn yn cynyddu mewn dolen gydbwyso, bydd yr effaith trwy'r cylchlwybr yn dychwelyd gostyngiad iddo'i hun.

Os yw newidyn yn amrywio mewn dolen atgyfnerthu mae effaith y newid yn atgyfnerthu'r amrywiad cychwynnol. Yna bydd effaith yr amrywiad yn creu effaith atgyfnerthu arall. Heb dorri'r ddolen bydd y system yn cael ei dal mewn cylchred o adweithiau cadwyn gylchol. Felly, mae dolenni caeedig yn nodweddion pwysig yn y diagramau hyn.

Enghraifft o ddolen atgyfnerthu positif (yn y darlun i'r chwith):

• Bydd swm Balans Banc yn effeithio ar swm y Llog a Enillir. Cynrychiolir hwn gan y saeth las uchaf, gan bwyntio o Falens Banc i Llg a Enillwyd .
• Gan fod cynnydd ym Malans Banc yn arwain at gynnydd mewn Llog a Enillwyd, mae'r cyswllt hwn yn bositif, wedi dynodi â "+".
• Mae'r llog a enillir yn cael ei ychwanegu at y Balans Banc, sydd hefyd yn gyswllt positif, a gynrychiolir gan y saeth las waelod.
• Mae'r effaith achosol rhwng y nodau hyn yn ffurfio dolen atgyfnerthu positif, a gynrychiolir gan y saeth werdd, a ddynodir ag "R" (reinforcing).

Hanes

Mae'r defnydd o nodau a saethau i lunio modelau graffiau cyfeiriedig o achos ac effaith yn dyddio'n ôl i'r gwaith dadansoddiad llwybr gan Sewall Wright ym 1918. Oherwydd cyfyngiadau data genetig, fodd bynnag, nid oedd y graffiau achosol cynnar hyn yn cynnwys dolenni. Defnydd ffurfiol cyntaf diagramau dolen achosol oedd gan Dr. Dennis Meadows mewn cynhadledd i addysgwyr. Esboniodd Meadows, pan oedd ef ac eraill yn gweithio ar y fodel World3 (tua 1970-72), sylweddolon nhw na fyddent yn gallu defnyddio allbwn y cyfrifiadur i egluro sut roedd y dolenni adborth yn gweithio yn eu model wrth gyflwyno eu canlyniadau i eraill. Fe wnaethant benderfynu dangos dolenni adborth gan ddefnyddio saethau sy'n cysylltu enwau prif gydrannau'r model yn y dolenni adborth.

Cysylltiadau achosol positif a negyddol

• Mae cyswllt achosol positif yn golygu bod y ddau nod yn newid i'r un cyfeiriad, h.y. os yw'r nod y mae'r cyswllt yn cychwyn ynddo yn lleihau, mae'r nod arall hefyd yn lleihau. Yn yr un modd, os yw'r nod y mae'r ddolen yn cychwyn ynddo yn cynyddu, mae'r nod arall yn cynyddu.
• Mae cyswllt achosol negyddol yn golygu bod y ddau nod yn newid i gyfeiriadau gwahanol, h.y. os yw'r nod y mae'r ddolen yn cychwyn ynddo yn cynyddu, yna mae'r nod arall yn lleihau, ac i'r gwrthwyneb.

Enghraifft

Diagram dolen achosol ddeinamig: cysylltiadau cadarnhaol a negyddol

Dolenni atgyfnerthu a chydbwyso

I benderfynu a yw dolen achosol yn un atgyfnerthu neu'n cydbwyso, gallwn ddechrau gyda thybiaeth, e.e. "Mae fertig 1 yn cynyddu" a dilynwch y ddolen o gwmpas. Mae'r ddolen yn:

• atgyfnerthu os, ar ôl mynd o amgylch y ddolen, mae'r effaith o ganlyniad yn cyfateb i'r dybiaeth gychwynnol.
• cydbwyso os yw'r canlyniad yn gwrth-ddweud y dybiaeth gychwynnol.

Neu i'w roi mewn geiriau eraill:

• mae gan ddolenni atgyfnerthu nifer eilrif o gysylltiadau negyddol (mae sero hefyd yn eilrif, gweler yr enghraifft isod)
• mae gan ddolenni cydbwyso nifer od o gysylltiadau negyddol.

Mae darganfod dolenni atgyfnerthu a chydbwyso yn gam pwysig wrth ddisgrifio ymddygiadau deinamig posibl y system:

• mae dolenni atgyfnerthu yn gysylltiedig â chynnydd / gostyngiadau esbonyddol.
• mae dolenni cydbwyso yn gysylltiedig â chyrraedd ecwilibriwm.

Os oes oedi yn y system (a ddynodir yn aml trwy dynnu llinell fer ar draws y ddolen achosol), gallai'r system amrywio.

Enghraifft

Diagram dolen achosol o'r model mabwysiadu, a ddefnyddir i arddangos dynameg systemau

Diagram dolen achosol o fodel sy'n archwilio i dwf neu ddirywiad cwmni yswiriant bywyd