Dau Eidalwr a ymfudodd i'r Unol Daleithiau ym 1908 oedd Nicola Sacco (22 Ebrill 189123 Awst 1927) a Bartolomeo Vanzetti (11 Mehefin 1888 – 23 Awst 1927). Cawsant eu harestio a'u profi am lofruddio'r tâl-feistr Frederick Parmenter a'r gwarchodwr Alessandro Berardelli yn ystod lladrad ffatri esgidiau Slater and Morrill ar 15 Ebrill 1920 yn Ne Braintree, Massachusetts; cawsant eu hanfon i'r gadair drydanol yng Ngharchar Taleithiol Charlestown ar 23 Awst 1927. Anarchwyr oedd y ddau ohonynt, ac yn ymlynu wrth fudiad a alwodd am ryfel diarbed yn erbyn y llywodraeth Americanaidd, a honnir ei bod yn dresigar a gormesol.[1] Serch hynny, mynegwyd amheuaeth ar y pryd am eu heuogrwydd.

Sacco a Vanzetti
Nicola Sacco (dde) a Bartolomeo Vanzetti mewn gefynnau llaw
Enghraifft o'r canlynoldeuawd, trial, y gosb eithaf Edit this on Wikidata
Dyddiad23 Awst 1927 Edit this on Wikidata
LleoliadMassachusetts Edit this on Wikidata
Yn cynnwysBartolomeo Vanzetti, Nicola Sacco Edit this on Wikidata
GwladwriaethUnol Daleithiau America Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cawsant yn euog o lofruddiaeth yn y radd gyntaf ar 14 Gorffennaf 1921 ar ôl i'r rheithgor drafod yr achos am ychydig oriau. Cafwyd sawl apêl, a noddir yn bennaf gan garfan breifat o enw'r Pwyllgor Amddiffyn Sacco a Vanzetti. Seiliai'r apeliadau ar dystiolaeth a dynnwyd yn ôl, canlyniadau profion balistig oedd yn anghyson â'i gilydd, datganiad rhagfarnllyd gan y pen-rheithiwr, a chyfaddefiad gan leidr tybiedig. Gwrthododd y barnwr Webster Thayer pob un apêl, a'r un ymateb oedd gan Oruchaf Lys Massachusetts. Wrth i fanylion y treial gael eu hysbysu i'r cyhoedd, daeth Sacco a Vanzetti yn un o achosion enwocaf yr 20g. Yn y flwyddyn 1927, bu gwrthdystiadau o'u plaid ym mhob dinas fawr yng Ngogledd America, Ewrop, a hefyd yn Tokyo, Sydney, São Paulo, Rio de Janeiro, Buenos Aires, a Johannesburg.[2]

Ymgyrchodd llenorion, arlunwyr, ac academyddion dros bardwn neu aildreal. Cyhoeddodd yr Atlantic Monthly erthygl gan Felix Frankfurter, athro yn y gyfraith ym Mhrifysgol Harvard ac yn ddiweddarach ustus y Goruchaf Lys, yn dadlau bod y ddau ddyn yn ddieuog. Cafodd Sacco a Vanzetti eu dedfrydu i farwolaeth yn Ebrill 1927, a chynyddodd y banllef o brotest. O ganlyniad i nifer enfawr o delegramau yn galw am eu pardynu, penododd Alvan T. Fuller, Llywodraethwr Massachusetts, gomisiwn o dri dyn i archwilio'r achos. Wedi iddynt drafod ac ystyried am ychydig wythnosau, a chyfweld â'r barnwr, cyfreithwyr, a nifer o dystion, penderfynant i gadarnhau'r rheithfarn. Dienyddiwyd Sacco a Vanzetti yn y gadair drydanol ar 23 Awst 1927.[3] O ganlyniad bu terfysgoedd mewn sawl dinas, gan gynnwys Paris a Llundain.

Ceisiodd sawl ymchwiliad ganfod gwir yr achos yn y 1930au a'r 1940au. Cyhoeddwyd llythyron huawdl y dynion o'r carchar, a gryfhaodd y cred cawsant eu dienyddio ar gam. Tywyllai'r achos gan arbrofion balistig a datganiadau gan gyfeillion Sacco a Vanzetti sy'n taflu bai arnynt. Ym 1977, datganodd Michael Dukakis, Llywodraethwr Massachusetts, na chafodd Sacco a Vanzetti achos llys cyfiawn ac y "ddylai unrhyw waradwydd gael ei dynnu o'u henwau am byth". Ysgrifennodd Bruce Watson, yn ei gyflwyniad i argraffiad 2007 o lythyron y ddau ddyn, "bod Sacco a Vanzetti ar brawf eto ac mae'n debyg y byddent byth a beunydd".

Cyfeiriadau

golygu
  1. "Anarchy in the U.S. - Sacco and Vanzetti Subject of LC Lecture, September 18, 1995". US: Library of Congress Information Bulletin.
  2. Jornal Folha da Manhã, segunda-feira, 22 de agosto de 1927
  3. "Sacco and Vanzetti Put to Death Early This Morning". New York Times. 23 Awst 1927. Cyrchwyd 9 Gorffennaf 2010.