Stiwartiaid

Teulu brenhinol ar orsedd yr Alban, ac yn ddiweddarach ar orsedd Lloegr hefyd, oedd y Stiwartiaid. Daw'r enw teuluol o swydd Uchel Stiward yr Alban, yr hwn oedd yn gyfrifol am weinyddu tŷ'r brenin. Daliwyd y swydd yng nghanol y 11g gan Walter fitz Alan (1090–1177). Mabwysiadodd ei ddisgynyddion "Stewart" fel enw'r teulu.

Stiwartiaid

Enghraifft o:	brenhingyff, teyrnach
Rhan o	Clan Stewart
Dechrau/Sefydlu	1371
Yn cynnwys	Clan Stewart o Appin
Sylfaenydd	Robert II, brenin yr Alban
Gwladwriaeth	Teyrnas yr Alban
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Yr aelod cyntaf o'r teulu i esgyn i orsedd yr Alban oedd Robert II yn 1371. O'r dyddiad hwnnw ymlaen bu ei ddisgynyddion yn frenhinoedd a breninesau'r Alban, ac o 1603 Lloegr hefyd. Mabwysiadwyd y ffurf "Stuart", sillafiad Ffrangeg yr enw, gan Mari, brenhines yr Alban (teyrnasiad 1542–1567), a fagwyd yn Ffrainc.

Priododd James IV a Margaret Tudor, merch Harri VII, brenin Lloegr, ym 1503, gan gysylltu tai brenhinol yr Alban a Lloegr. Ar ôl i Elisabeth I, brenhines Lloegr, farw heb blant yn 1603, etifeddodd James VI o'r Alban orsedd Lloegr ac Iwerddon fel James I. Roedd y Stiwartiaid yn frenhinoedd a breninesau Prydain ac Iwerddon hyd farwolaeth y Frenhines Anne ym 1714, heblaw am gyfnod Gwerinlywodraeth Lloegr rhwng 1649 a 1660.

Ar ôl i'r teulu golli'r orsedd, parhaodd disgynyddion James II am sawl cenhedlaeth i honni hawl iddi. Roedd eu cefnogwyr yn cael eu hadnabod fel Jacobitiaid.

Llinach frenhinol y Stiwartiaid

Enw	Esgyn i'r orsedd	Hyd	Llinach
Brenhinoedd a breninesau'r Alban
Robert II	22 Chwefror 1371	19 Ebrill 1390	Nai David II
Robert III	19 Ebrill 1390	4 Ebrill 1406	Mab Robert II
James I	4 Ebrill 1406	21 Chwefror 1437	Mab Robert III
James II	21 Chwefror 1437	3 Awst 1460	Mab James I
James III	3 Awst 1460	11 Mehefin 1488	Mab James II
James IV	11 Mehefin 1488	9 Medi 1513	Mab James III
James V	9 Medi 1513	14 Rhagfyr 1542	Mab James IV
Mari, brenhines yr Alban	14 Rhagfyr 1542	24 Gorffennaf 1567	Merch James V
James VI = James I, brenin Lloegr ar ôl 24 Mawrth 1603	24 Gorffennaf 1567	27 Mawrth 1625	Mab Mari, brenhines yr Alban
Brenhinoedd a breninesau Lloegr a'r Alban
James I = James VI o'r Alban	24 Mawrth 1603	27 Mawrth 1625	Gor-or-ŵyr Harri VII, brenin Lloegr
Charles I	27 Mawrth 1625	30 Ionawr 1649 (dienyddiwyd)	Mab James I
Charles II	30 Ionawr 1649 (de jure); 2 Mai 1660 (de facto)	6 Chwefror 1685	Mab Charles I. Gwaharddwyd gan y Senedd rhag cymryd yr orsedd yn ystod cyfnod Gwerinlywodraeth Lloegr (1649–60), ond fe'i derbyniwyd yn frenin yn 1660.
James II = James VII o'r Alban	6 Chwefror 1685	11 Rhagfyr 1688	Mab Charles I, brawd Charles II. Cafodd ei ddiorseddu gan William III ar ôl y Chwyldro Gogoneddus. Bu farw yn 1701.
Mari II	13 Chwefror 1689	28 Rhagfyr 1694	Merch James II. Rheolodd ar y cyd â William III.
Anne	8 Mawrth 1702	1 Awst 1714	Merch James II, chwaer Mari II. A hithau heb blant, ar ôl iddi farw daeth brenhinllin y Stewartiaid i ben.