Whakatāne
Lleolir Whakatane ar aber Afon Whakatane, ym Mae Digonedd, rhan o'r Môr Tawel. Poblogaeth y dref yw tua 33,300.[1] Mae coedwigoedd brodorol a Thraeth Ohope yn agos, ac mae sguba-blymio a physgota'n boblogaidd. Mae dolffiniaid a morloi'n mynychu'r bae ac mae teithiau tywys i Ynys Whakaari, llosgfynydd fyw, yn y bae. Gwelir ciwi yn y coedwigoedd brodorol.[2]
 | |
| Math | tref  |
|---|---|
| Poblogaeth | 15,850, 15,795, 16,700 |
| Cylchfa amser | UTC+12:00 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Whakatāne District |
| Gwlad |  Seland Newydd |
| Arwynebedd | 4,441 km² |
| Cyfesurynnau | 38°S 177°E |
| Cod post | 3120 |
 | |
Cyrhaeddodd y Maori tua 1200 o.c. Dywedir bod enw y dref yn tarddio o ddigwyddiad ar ôl cyrhaeddiad y llwyth Mataatua waka tua 1400 o.c. Roedd y dynion wedi gadael eu canŵ a drifftiodd y cwch i ffwrdd. Dywedodd Wairaka, (merch Toroa, arweinydd y llwyth Ngati Awa) “Kia Whakatane au i ahau” - gwnaf ymddwyn fel dyn – a dechreuodd ar rwyfo er na chaniatawyd y fath beth. Achubwyd y canŵ. Mae cerflun ar ben craig yn Afon Whakatane yn dathlu'r digwyddiad.[3]
Agorwyd canolfan Te Koputu a te whanga a Toi, sydd yn cynnwys amgueddfa, llyfrgell, ystafelloedd cyfarfod a 3 oriel, ym Mehefin 2012.[4]