Leioa
Bwrdeistref yng ngogledd Bizkaia yng Ngwlad y Basg yw Leioa, ar ochr dde aber afon Ibaizabal. Wedi'i sefydlu ym 1526, mae Leioa bellach yn gartref i reithoriaeth Prifysgol Gwlad y Basg a phencadlys campws Bizkaia. Mae ganddi 8.6 km2 o arwynebedd, ac yn 2016 roedd 30.793 o drigolion.
 | |
 | |
| Math | bwrdeistref Sbaen  |
|---|---|
| Poblogaeth | 32,491 |
| Sefydlwyd |
|
| Pennaeth llywodraeth | Mari Carmen Urbieta Gonzalez |
| Cylchfa amser | UTC+01:00 |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Basgeg |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Bilboaldea |
| Gwlad |  Gwlad y Basg  Sbaen |
| Arwynebedd | 8.36 ±0.01 km² |
| Uwch y môr | 30 ±1 metr |
| Yn ffinio gyda | Getxo, Erandio, Sestao, Portugalete |
| Cyfesurynnau | 43.3289°N 2.9847°W |
| Cod post | 48940 |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | mayor of Lejona |
| Pennaeth y Llywodraeth | Mari Carmen Urbieta Gonzalez |
 | |
Enw golygu
Ym 1979, gosododd cyngor y ddinas yr enw Basgeg Leioa fel unig enw swyddogol y fwrdeistref - tan hynny "Lejona" oedd yr enw - fel y gwnaeth llawer o fwrdeistrefi eraill yng Nghymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg.
Ffurf wreiddiol lawn yr enw fuasai *Leiona ac oddi yno daw'r enw Sbaeneg Lejona, a ysgrifennwyd yn wreiddiol fel Lexona, Leioa yn y Fasgeg, fel gyda Lujua a Loiu, enw tref arall.
Yn yr un modd, yn hanes diacronig a seineg hanesyddol y Fasgeg, fod colli’r n rhwng llafariaid yn duedd naturiol ac fe’i canfyddwn mewn amryw eiriau benthyg Lladin ac mewn enwau lleoedd: katea (o catena ), bolua (o molinum); Buia (Bujana), Galdakao (Galdácano), Lemoa (Lemona), Lemoiz (Lemóniz) a Sopela (Sopelana).
Daearyddiaeth golygu
Mae'r dref yn gymharol wastad, dim ond ychydig o fryniau sy'n cyrraedd 100 metr. Kurkudi (126 m), Bolunburu ac Ikea (mynydd) yw'r lleoedd uchaf yn y fwrdeistref [1].
Trefi cyfagos golygu
Mae'n ffinio ag Erandio i'r gorllewin, Getxo i'r dwyrain, ac afon Ibaizabal i'r de. Yr ochr arall i afon Ibaizabal, mae'n ffinio â Sestao. Mae Portugalete gyferbyn â Getxo yr ochr arall i afon Ibaizabal.
Er nad yw ond ychydig o fetrau i ffwrdd, nid yw Leioa'n rhannu ffin â Berango[2].
Economi golygu
Y prif sector economi'r dref yw gwasanaethau. Mae hefyd sawl math o ddiwydiant sydd wedi'u datblygu dros y blynyddoedd: dur, cemeg, mecaneg, gwydr a'r diwydiant bwyd.
Isadeiledd golygu
Cludiant golygu
Mae Leioa, rhwng ardaloedd poblog Getxo a Bilbao, wedi dod yn dramwyfa i filoedd o geir bob dydd. Mae'r prif lwybrau'n gyfochrog ag afon Ibaizabal, yn bennaf oll ffordd BI-637, sef rhodfa La Avanzada / Iparragirre. Mae llawer o geir yn mynd heibio'r ffordd sy'n rhedeg o Gampws Leioa-Erandio EHU a heibio Ibaizabal bob dydd, ond BI-637 yw'r ffordd brysuraf yng Ngwlad y Basg ers amser maith. Llwybr arall yw'r un sy'n mynd o'r orsaf metro i Gampws Leioa-Erandio Prifysgol Gwlad y Basg.
Ar un adeg roedd cynllun i osod gwasanaeth tramffordd yn Leioa, ac adeiladwyd neuaddau i storio'r trenau, ond yn y diwedd, sefydlwyd gwasanaeth fysiau o'r enw Lejoan, yn ychwanegol at wasanaeth Bizkaibus.
Metro golygu
Mae lein cyntaf metro Bilbao yn mynd trwy Leioa, gyda'r gorsafoedd canlynol yn y fwrdeistref:
- Leioa
- Lamia
Bysiau golygu
Mae 18 o wasanaethau dinesig Bizkaibus yn croesi'r fwrdeistref.
Diwylliant golygu
Iaith golygu
Mae tafodiaith Leioa ( "Leyoáko berbeté") yn amrywiad ar y is-dafodiaith Basgeg Gogledd Bizkaia. Mae'n pontio rhwng amrywiaethau Uribe Kosta a Txorierri, ac yn debyg i rai Getxo a Berango.[3]
Adeiladau nodedig golygu
- Palas Artatza
- Palas Mendibile
- Capel Ein Harglwyddes o Ondiz
- Capel San Bartolome
- Capel Santi Mami
Enwogion golygu
- Sabino Bilbao (1897 - 1983), chwaraewr pêl-droed.
- Felix Sesumaga (1898 - 1925), chwaraewr pêl-droed.
- Laurentzi Gana (1937 -), cyn-lywydd ffederasiwn pêl-droed yr EAC.
- Javier Landeta (1959 -), cyn-lywydd Ffederasiwn Athletau Gwlad y Basg. Llywydd ffederasiwn pêl-droed EAC.
- Leire Ortueta (1971 -), dawnsiwr bale.
- Javier Mendizabal (1977 -), sglefrwr proffesiynol.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ (yn es) Leioa, su medio físico y geográfico, http://www.leihoa.info/es/uncategorized/leioa-bere-ingurune-fisiko-eta-geografikoa/
- ↑ "Leioako Udala - Kokapena", www.leioa.net, http://www.leioa.net/eu/conoce_leioa/localizacion/Kokapena.html
- ↑ Gaminde, Iñaki (2001), Leioa berbarik berba, Leioako Udala = Ayuntamiento de Leioa, ISBN 84-606-3136-2, OCLC 432950112, https://www.worldcat.org/oclc/432950112
Gweler hefyd golygu
Dolenni allanol golygu
- Gwefan Neuadd y Ddinas Leioa .
- (Sbaeneg) Ana Lopez Asensio. Leioa trwy Hanes . Cyngor Dinas Leioa. 2001 Gellir darllen a lawrlwytho'r llyfr ar-lein.