Marcsiaeth (damcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol)
Mae damcaniaethau Marcsaidd o gysylltiadau rhyngwladol yn gwrthod safbwyntiau realaidd a rhyddfrydol parthed gwrthdaro a chydweithio rhwng gwladwriaethau ac yn tynnu ar syniadaeth Farcsaidd, ideoleg a gwyddor honedig a sefydlwyd gan Karl Marx (1818–83) a Friedrich Engels (1820–95), i ddadansoddi cysylltiadau rhyngwladol. Canolbwyntia Marcswyr ar agweddau economaidd a materol, ar batrwm materoliaeth hanesyddol sydd yn hawl i athroniaeth Farcsaidd. Yn ôl y ddealltwriaeth Farcsaidd o hanes y ddynolryw a grym gwleidyddol ac economaidd, cyfundrefn gyfalafol integreiddedig ydy'r system fyd-eang sydd yn tra-arglwyddiaethu ar bob agwedd o fywyd rhyngwladol, ac mae materion economaidd a dosbarth cymdeithasol yn trosgynnu popeth arall.
Marcsiaeth glasurol golygu
Dim ond ychydig o sôn sydd am wleidyddiaeth ryngwladol mewn ysgrifeniadau Karl Marx. Er gwaethaf, mae ei ddadansoddiadau o economeg a'r wladwriaeth wedi siapio'r meddylfryd adain-chwith o gysylltiadau rhyngwladol. Mae gwaith enwocaf Marx ac Engels, Y Maniffesto Comiwnyddol (1848), yn nodi twf cyfalafiaeth a'i hymlediad o amgylch y byd. Mae rhai wedi cydnabod y sylwadau hyn yn rhagwelediad o globaleiddio economaidd yn yr 20g a'r 21g.[1]
Fel rheol, mae ysgolheigion cysylltiadau rhyngwladol yn ystyried y wladwriaeth sofran yn brif weithredydd y gyfundrefn ryngwladol ac yn lefel dadansoddi bwysicaf wrth ddadansoddi gwleidyddiaeth ac economeg fyd-eang. Mae realwyr yn enwedig yn deall y byd trwy wladwriaeth-ganoliaeth a gallu'r genedl-wladwriaeth i heddychu ei phoblogaeth, i amddiffyn ei thiriogaeth rhag lluoedd allanol, ac i weithredu ar y llwyfan ryngwladol er buddiannau'r wlad. Yn ôl Marcswyr, sydd fel rheol yn credu mewn chwyldro byd-eang, erfyn y dosbarthiadau uchaf er hybu cyfalafiaeth ydy'r wladwriaeth. Gwelir y dosbarth cyfalafol yn ennill ei rym drwy reoli'r economi, sydd yn ei alluogi i dra-arglwyddiaethu dros y proletariat a'i orthrymu. Trwy gyfundrefn fyd-eang o wahanol wladwriaethau, mae cyfalafwyr yn canfod marchnadau ac adnoddau newydd ac yn ymelwa arnynt, ar draul y dosbarthiadau is. Yn ddiweddarach, dadleuai Harold Laski (1893–1950) taw mwgwd i guddio gwrthdaro dosbarth a threchedd y cyfalafwyr ydy sofraniaeth y wladwriaeth.[1]
Leniniaeth golygu
Yr amrywiad mwyaf dylanwadol ar Farcsiaeth parthed cysylltiadau rhyngwladol oedd Leniniaeth. Diffiniodd Vladimir Lenin (1870–1924) imperialaeth yn "gam uchaf cyfalafiaeth", yn benodol, yr oes lle mae cyfalaf monopoli yn tra-arglwyddiaethu, ffurf ar gyfalafiaeth sydd yn wahanol i'r hyn a drafodai Marx. Mae hyn yn gorfodi i wledydd a chorfforaethau gystadlu dros reolaeth – wleidyddol, filwrol, neu ariannol – adnoddau a marchnadoedd ledled y byd. Dadleuai Lenin byddai cyfalafiaeth a threfedigaethrwydd yn cwympo, er bod digon o ddatblygiadau i rwystro'r chwyldro hwnnw. Ni chafodd ffurfiau diweddarach ar Farcsiaeth, megis Staliniaeth a Maoaeth, gymaint o ddylanwad ar ddamcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol.
Damcaniaethau dibyniaeth golygu
Mae damcaniaethau dibyniaeth yn ceisio egluro'r rhesymau am ecsbloetiaeth economaidd y gwledydd datblygol a dyfalbarhad y rhaniad Gogledd-De. Ymhlith y meddylwyr eraill yn y maes hwn mae Raúl Prebisch (1901–86), André Gunder Frank (1929–2005), ac Immanuel Wallerstein (1930–2019).[2]
Gramsciaeth a damcaniaeth feirniadol golygu
Un o'r meddylwyr Marcsaidd a gafodd y mwyaf o ddylanwad ar ddamcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol yw Antonio Gramsci (1891–1937), a bwysleisiai hegemoni yr ideoleg gyfalafol. Robert W. Cox (1926–2018) oedd yr ysgolhaig cyntaf i addasu damcaniaeth hegemoni at ddamcaniaeth cysylltiadau rhyngwladol. Er nad oedd Cox yn ystyried ei hunan yn Farcsydd, dylanwadwyd arno yn gryf gan athroniaeth Marx a'i ddilynwyr.[2]
Syniadaeth arall sydd yn tarddu o Farcsiaeth ydy Ysgol Frankfurt a damcaniaeth feirniadol, yn enwedig gwaith Jürgen Habermas (g. 1929). Un o'r brif ddamcaniaethwyr yn y traddodiad hwn yw Andrew Linklater (g. 1949), sydd yn ymdrin â moeseg ryngwladol ac ymryddhad. Mae sawl un o'r ysgol feirniadol yn arddel cosmopolitaniaeth.[2]