Y Ddraig Goch: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Mae tystiolaeth cynhanesyddol mor gynnar a 500 CC o'r Celtiaid fel diwylliant neu gwlt sarff yn ymddangos mewn lluniau ar dorciau rhan fwyaf ond nid yw hi bob amser yn glir os mai sarff neu ddraig sydd arnynt. Mae nadroedd corniog yn aml yn ymddangos gyda'r duw Cerunnos o amgylch ei wddf nei ei ganol. Gwisgwyd fathodynnau a phinnau gyda nadroedd yn y cyfnod La Tene (500CC i 0) Ymddengys gleddyfau gyda nadroedd neu ddreigiau o'r 3g CC a cheiniogau o'r 2g CC a gwisgwyd fibulae (bathodynnau enamel) yn ystod rheolaeth y Rhufeiniaid o Brydain.{{R|Lofmark1995|page=39}}[[File:Roman_dragonesque_brooch_(FindID_1027483-1143293).jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Roman_dragonesque_brooch_(FindID_1027483-1143293).jpg|bawd|140x140px|Bathodyn sarff/draig Celtaidd 50 - 150 OC]][[Delwedd:Cernunnos, Roman relief, Corinium Museum.jpg|chwith|bawd|142x142px|[[Cernunnos|Cerunnos]] yn dal nadroedd corniog yn wynebu eu gilydd, [[Cirencester]]]]Roedd pobloedd Celtaidd y Gorllewin yn gyfarwydd â dreigiau yn yr oes cyn-Gristnogol a bod pobl frodorol Prydain yn gwisgo addurniadau Celtaidd gyda motiffau o ddreigiau arnynt yn ystod goresgyniad y Rhufeiniaid. Mae tystiolaeth archeolegol hefyd fod y Celtiaid cyfandirol wedi defnyddio tlysau a phinnau ar ffurf draig yn ystod cyfnod La Téne o c.500CC hyd 1 OC.<ref>{{Cite book|last=Haverfield|first=F|title=The Roman Occupation of Britain|year=1924|pages=24}}</ref><ref>{{Cite book|last=Jones|first=Frances|title=The Princes and Principalities of Wales|year=1969|pages=167-189}}</ref><ref name=":1">{{Cite web|title=Y Ddraig yn Nychymyg a Llenyddiaeth y Cymry c.600 – c.1500|url=https://pure.aber.ac.uk/portal/files/26607451/Llywelyn_Mared.pdf}}</ref>

{{Gweler hefyd|Corn Celtaidd}}[[Delwedd:Dacian_Draco_Capitolini_Museum_IMG_6304.jpg|bawd|165x165px| Dacian draco wedi'i gipio gan Rufeiniaid, Rhufain]][[Delwedd:CarnyxDeTintignac2.jpg|bawd|165x165px| Carnyx o Tintignac|chwith]]Mae'r defnydd milwrol o'r term "ddraig" (yn Lladin, "draco") yn dyddio'n ôl i'r [[Britannia|cyfnod Rhufeinig]] ac mae hyn yn ei dro yn debygol o gael ei ysbrydoli gan symbolau'r Scythiaid, Indiaid, [[Persiaid]], [[Daciaid|Dacianiaid]] neu [[Parthia|Parthiaid]].{{r|Lofmark1995|p=40|q=Among the Indians and Parthians a unit of 1,000 men was regularly assembled under the dragon flag.'° Trajan’s Column, erected at Rome in 113 A.D., shows a dragon standard being borne aloft by Dacian soldiers, another flying dragon in front of a Dacian position, and some more partially concealed dragon emblems among the trophies of victory taken by the Romans.!”}} Ystyriwyd y ddraig gan y Persiaid a'r Indiaid fel arwyddlun brenin.<ref>{{Cite book|title=The Millennial Harbinger ...|url=https://books.google.com/books?id=msk7AQAAMAAJ&newbks=0&hl=en|publisher=A. Campbell|date=1832|language=en|pages=214}}</ref> Er ei bod yn gytun mai Brythoniaid Rhufeinig a amddiffynodd Prydain i ddechrau rhag y Sacsoniaid, megis [[Ambrosius Aurelianus]] a [[Artorius]]; mae'n bosib nad oes gan ddraig y Cymry unrhyw gyswllt o gwbl gyda draig filwrol y Rhufeiniaid. Fodd bynnag, fe wnaeth draig y Rhufeiniaid gryfhau'r cysylltiad rhwng y ddraig a'r rhyfelwr ym Mhrydain.{{R|Lofmark1995|page=43}}

Gall y term draco gyfeirio at ddraig, sarff neu neidr ac mae'r term draconarius (Lladin) yn dynodi "cludwr y safon sarff".<ref>{{Cite book|last=Charlesworth|first=James H.|url=https://books.google.com/books?id=cJlmWuXCCecC&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA454&dq=draco+standard+serpent&hl=en|title=The Good And Evil Serpent: How a Universal Symbol Became Christianized|date=2010-01-01|publisher=Yale University Press|isbn=978-0-300-14273-0|pages=454|language=en}}</ref> Mae Franz Altheim yn awgrymu bod ymddangosiad cyntaf y draco a ddefnyddiwyd gan y Rhufeiniaid yn cyd-daro â recriwtio milwyr nomadaidd o dde a chanolbarth Asia yn ystod cyfnod [[Marcus Aurelius]] gan y Rhufeiniaid.<ref>{{Cite book|last=Tudor|first=D.|url=https://books.google.com/books?id=VOh5DwAAQBAJ&newbks=0&printsec=frontcover&pg=PA116&dq=draco+origin&hl=en|title=Corpus monumentorum religionis equitum danuvinorum (CMRED), Volume 2 Analysis and Interpretation of the Monuments|date=2015-08-24|publisher=BRILL|isbn=978-90-04-29475-2|language=en}}</ref> Mae tystiolaeth archiolegol i ddangos bod [[Sarmatiaid]] wedi'i lleoli yn [[Ribchester]] yn ystod y 3g ac mae delwedd o farchog a dargafuwyd yno yn debyg i ddelwedd o farchog yn dal baner gyda draig, a ddarganfuwyd yng [[Caer|Nghaer]].<ref>{{Cite journal|title=The Sarmatian Connection: New Light on the Origin of the Arthurian and Holy Grail Legends|url=https://www.jstor.org/stable/539571|journal=The Journal of American Folklore|date=1978|issn=0021-8715|pages=513–527|volume=91|issue=359|doi=10.2307/539571|first=C. Scott|last=Littleton|first2=Ann C.|last2=Thomas}}</ref> Cynrychiolwyd carfannau o filwyr gan y safon filwrol draco o'r drydedd ganrif yn yr un modd ag yr oedd safon yr eryr Aquila yn cynrychioli'r llengoedd. Yr enw ar gludwr safonol y fintai oedd draconarius ac roedd yn cario ffon euraid gyda draco ar y brig.{{r|Lofmark1995|p=40}} Er enghraifft, tystir bod Gâl wedi gorymdeithio o dan y ddraig i wahaniaethu rhwng y fintai Galaidd a'r llengoedd Rhufeinig.{{r|Murray1892}}[[Delwedd:The_Draco_standard_of_Niederbieber,_the_only_fully_preserved_draco,_found_in_the_Limes_fortress_of_Niederbieber,_Landesmuseum_Koblenz,_Germany_(50849293708).jpg|bawd|165x165px| Safon Draco o Niederbieber]]

Yn ôl Wade-Evans, mae'n bosib olrhain y ddraig goch yn ôl i [[Macsen Wledig]] (Magnus Maximus). Mi fyddai ymerawdwr Rhufeinig yn chwifio'r ddraig borffor wrth orymdeithio i ryfel ac mi wnaeth Macsen orymdeithio i ryfel o Gymru.<ref name=":2">{{Cite web|url=http://www.hanesplaidcymru.org/filebase/llyfrynnau/MacsenWledigs.pdf|title=MACSEN WLEDIG a Geni'r Genedl Gymreig|last=Evans|first=Gwynfor|page=22|publisher=John Penry|year=1983}}</ref><gallery mode="packed" heights="100">

[[Delwedd:Iarlles Dundonald, Eisteddfod 1910.png|bawd|192x192px|Eisteddfod Genedlaethol 1910. Sylwer ar y faner o'r ddraig goch yn y cefndir.]]Yn Eisteddfod Lerpwl yn 1840, defnyddiwyd "safon sidan a osodwyd dros gadair y llywydd, ar yr hon a banetiwyd ddraig goch, ar ddaear werdd, gyda ffîn wen - hon, y dywedodd, oedd wedi'i hanfon ato gan Mr Davies o Cheltenham, a oedd o hyd yn barod i gynnal cofiant a dewrder ei ac ein gwlad." Roedd y safon sidan hefyd yn cynnwys yr arwyddair "y ddraig goch ddyle gychwyn".<ref>{{Cite web|title=Register {{!}} British Newspaper Archive|url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/account/register?countrykey=0&showgiftvoucherclaimingoptions=false&gift=false&nextpage=%2faccount%2flogin%3freturnurl%3d%252fviewer%252fbl%252f0002967%252f18400627%252f007%252f0007&rememberme=false&cookietracking=false&partnershipkey=0&newsletter=false&offers=false&registerreason=none&showsubscriptionoptions=false&showcouponmessaging=false&showfreetrialmessaging=false&showregisteroptions=false&showloginoptions=false&showcaptchaerrormessage=false&isonlyupgradeable=false|website=www.britishnewspaperarchive.co.uk|access-date=2024-01-23}}</ref> Yn wreiddol awgrymwyd draig aur ac "urdd marchog i Gymru".<ref>{{Cite web|title=Register {{!}} British Newspaper Archive|url=https://www.britishnewspaperarchive.co.uk/account/register?countrykey=0&showgiftvoucherclaimingoptions=false&gift=false&nextpage=%2faccount%2flogin%3freturnurl%3d%252fviewer%252fbl%252f0002967%252f18400613%252f003%252f0003&rememberme=false&cookietracking=false&partnershipkey=0&newsletter=false&offers=false&registerreason=none&showsubscriptionoptions=false&showcouponmessaging=false&showfreetrialmessaging=false&showregisteroptions=false&showloginoptions=false&showcaptchaerrormessage=false&isonlyupgradeable=false|website=www.britishnewspaperarchive.co.uk|access-date=2024-01-23}}</ref> Dwy flynydd yn ddiweddarach, defnyddiwyd baneri gyda'r ddraig goch yn Eisteddfod Cymreigyddion y Fenni,1842.<ref>{{Cite web|title=The illustrated London news v.1 1842.|url=https://hdl.handle.net/2027/mdp.39015006972874?urlappend=%3Bseq=387|website=HathiTrust|access-date=2024-01-23|language=en}}</ref> Yna, yn 1865, hwyliodd long y [[Mimosa (llong)|Mimosa]] i [[Patagonia|Batagonia]] gan hedfan baner y ddraig goch.<ref>{{Cite book|title=The Red Dragon: The Story of the Welsh Flag|url=https://books.google.com/books?id=O1AbrgEACAAJ&newbks=0&hl=en|publisher=Y Lolfa|date=2016|isbn=978-1-78461-135-4|language=en|first=Siôn T.|last=Jobbins|pages=40}}</ref><gallery mode="packed" heights="175" widths="500" perrow="1">