Wicipedia

Coronafeirws (grŵp o firysau): Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Pori'r hanes yn rhyngweithiol
← Cymharer â'r fersiwn gyntCymharer â'r fersiwn dilynol →
Cynnwys wedi'i ddileu Cynnwys wedi'i ychwanegu
GweledolCystrawen wici
B Symudodd Xxglennxx y dudalen Coronafirws (grwp o firysau) i Coronafirws (grŵp o firysau): Angen yr acen
Dim crynodeb golygu
Llinell 3:
:''Am y firws penodol a achosodd yr epidemig, gweler [[SARS-CoV-2]].''
:''Am yr haint a achoswyd gan SARS-CoV-2, gweler [[COVID-19]]
:''Am y pandemig cyfoes, gweler yr erthygl [[Pandemig coronafirwscoronafeirws 2019–20]].''
 
Grŵp o [[firws|firysau]] a all achosi heintiau mewn [[mamal]]iaid ac [[aderyn|adar]] yw'r '''coronafirysau''', a ddarganfuwyd yn y [[1960au]].<ref>{{Cite web|url=https://www.caringlyyours.com/coronavirus/|title=Coronavirus: Common Symptoms, Preventive Measures, & How to Diagnose It|date=2020-01-28|website=Caringly Yours|language=en-US|access-date=2020-01-28}}</ref> Mewn bodau dynol, mae'n achosi problemau anadlu, a cheir amrywiadau negis SARS a MERS sy'n beryg bywyd, a mathau eraill sy'n eithaeithaf diniwedddiniwed ac sy'n debycach i'r [[ffliw]]. Mewn gwartheg a moch gall y firws achosi [[dolur rhydd]], tra mewn ieir gall achosi clefyd [[ysgyfaint|anadlol]]. Yn 2020 nid oedd [[Imiwneiddio|brechlynnau]] na chyffuriau gwrthfeirysolgwrthfeirol a oedd yn cael eu cymeradwyo i atal y firws rhag ymledu, na thriniaeth ar gyfer y claf.
 
Mae'r coronafirwscoronafeirws yn [[feirws]] o fewn yr isdeulu Orthocoronavirinae yn y teulu Coronaviridae, o fewn urdd y Nidovirales.<ref name="groot">{{Cite book |title=Ninth Report of the International Committee on Taxonomy of Viruses |vauthors=de Groot RJ, Baker SC, Baric R, Enjuanes L, Gorbalenya AE, Holmes KV, Perlman S, Poon L, Rottier PJ, Talbot PJ, Woo PC, Ziebuhr J |publisher=Elsevier, Oxford |year=2011 |isbn=978-0-12-384684-6 |editor-last=AMQ King |pages=806–828 |chapter=Family ''Coronaviridae'' |author-link2=Susan Baker (virologist) |editor-last2=E Lefkowitz |editor-last3=MJ Adams |editor-last4=EB Carstens}}</ref><ref>{{Cite web |url=http://talk.ictvonline.org/files/ictv_documents/m/msl/1231/download.aspx |title=ICTV Master Species List 2009 – v10 |last=International Committee on Taxonomy of Viruses |date=24 Awst 2010 |format=xls }}</ref> Mae'r coronafirysau'n 'amlennol', ac mae ganddyn nhw ''positive-sense single-stranded RNA genome'' a [[Cymesuredd|chymesuredd]] heligal. Hyd y gwyddys, dyma'r firws-RNA mwya: 26 i 32 kbp (kilo base pair).
 
 
Mae'r enw 'Coronafirwscoronafeirws' yn fenthyciad o'r Saesneg, "coronavirus" sy'n deillio o'r gair [[Lladin]] 'corona' sef 'coron' yn Gymraeg, ac sy'n cyfeirio at ymddangosiad nodweddiadol y gronynnau firws (virions): mae ganddyn nhw ymyl sy'n atgoffa rhywun o goron frenhinol neu'r corona solar.
 
==Mewn bodau dynol==
Llinell 16:
Credir bod coronafirysau yn achosi canran sylweddol o'r holl [[annwyd]] cyffredin mewn oedolion a phlant. Mae coronafirysau yn achosi symptomau trwm e.e. twymyn, adenoidau chwyddedig yn y gwddf, a hynny yn bennaf yn nhymor y gaeaf a dechrau'r gwanwyn.<ref>{{Cite journal |vauthors=Liu P, Shi L, Zhang W, He J, Liu C, Zhao C, Kong SK, Loo JF, Gu D, Hu L |date=November 2017 |title=Prevalence and genetic diversity analysis of human coronaviruses among cross-border children |journal=Virology Journal |language=En |volume=14 |issue=1 |pages=230 |doi=10.1186/s12985-017-0896-0 |pmc=5700739 |pmid=29166910}}</ref> Gall coronafirysau achosi [[niwmonia]], naill ai niwmonia firaol uniongyrchol neu niwmonia bacteriol eilaidd a gallant hefyd achosi [[Broncitis acíwt|broncitis]], firaol neu facteriol.<ref name="pmid19199189">{{Cite journal |vauthors=Forgie S, Marrie TJ |date=Chwefror 2009 |title=Healthcare-associated atypical pneumonia |journal=Seminars in Respiratory and Critical Care Medicine |volume=30 |issue=1 |pages=67–85 |doi=10.1055/s-0028-1119811 |pmid=19199189}}</ref>
 
Mae gan y coronafirwscoronafeirws dynol a ddarganfuwyd yn 2003, sef y SARS-CoV sy'n achosi syndrom anadlol acíwt difrifol (SARS), bathogenesis unigryw oherwydd ei fod yn achosi heintiau'r llwybr anadlol uchaf ac isaf.<ref name="pmid19199189" />
 
Yn 2020, roedd 7 math (neu 'strain') o goronofirysau'n bodoli, gyda 4 ohonynt yn hollol ddiniwed ac yn rhoi symtomausymptomau anwydannwyd. Dyma'r 7:
#HCoV-229E (''Human coronavirus OC43 '')
#HCoV-OC43
Llinell 24:
#HCoV-NL63
#Human coronavirus HKU1
#MERS-CoV, a adnabyddwydadnabuwyd hefyd gyda'r enwau ''novel coronavirus 2012'' a ''HCoV-EMC''.
#[[SARS-CoV-2]],<ref name="WHO20200110&quot;">{{Cite web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|title=Laboratory testing of human suspected cases of novel coronavirus (nCoV) infection. Interim guidance, 10 Ionawr 2020|access-date=14 Ionawr 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120043516/https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330374/WHO-2019-nCoV-laboratory-2020.1-eng.pdf|archive-date=20 Ionawr 2020|url-status=live}}</ref><ref name="CDC20200113" /> a adnabyddir hefyd gyda'r enw "Niwmonia Wuhan" neu "CoronofirwsCoronafeirws WuhaWuhan".<ref>{{Cite web |url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/ |title=Pneumonia of unknown cause – China |date=5 Ionawr 2020 |publisher=World Health Organization |access-date=23 Ionawr 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200107032945/https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/ |archive-date=7 Ionawr 2020 |url-status=live }}</ref> (mae 'Novel' yma'n enw dros dro, ac yn cyfeirio at y ffaith mai firws newydd ei ddarganfod yw hwn.)<ref name="CDC20200113">{{Cite web|url=https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html|title=Novel Coronavirus 2019, Wuhan, China &#124; CDC|date=23 Ionawr 2020|website=www.cdc.gov|access-date=23 Ionawr 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200120144040/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/index.html|archive-date=20 Ionawr 2020|url-status=live}}</ref>
 
== Cyfeiriadau ==
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/wiki/Coronafeirws_(grŵp_o_firysau)"