Pensaernïaeth yr Adfywiad Romanésg: Gwahaniaeth rhwng fersiynau

Roedd amrywiaeth gynnar o arddull Adfywiad Romanésg o'r enw Rundbogenstil ("arddull bwa crwn") yn boblogaidd yn nhiroedd Almaenaidd ac ymysg y diaspora Almaeneg gan ddechrau yn y 1830au.<ref>Fleming, John, Hugh Honour and Nikolaus Pevsner. ''The Penguin Dictionary of Architecture''. Middlesex, England: Penguin Books, 1983.</ref> Y pensaer Americanaidd amlycaf a'r mwyaf dylanwadol o bell ffordd a oedd yn gweithio mewn dull "Romanésg" rhydd oedd Henry Hobson Richardson. Yn yr Unol Daleithiau, gelwir yr arddull sy'n deillio o enghreifftiau a osodwyd ganddo yn Romanésg Richardsonaidd, er nad yw pob un ohonynt yn arddull yyr DiwygiadAdfywiad Romanésg. <ref>Wilson, Richard Guy. ''Buildings of Virginia: Tidewater and Piedmont'' Oxford University Press, 2002, 524–5.</ref>

Ar y pwynt hwn, daeth yr Adfywiad Normanaidd yn arddull bensaernïol adnabyddadwy. Yn 1817, cyhoeddodd Thomas Rickman ''An Attempt to Discriminate the Styles of English Architecture from the Conquest To the Reformation''. Sylweddolwyd erbyn hyn fod 'pensaernïaeth bwa crwn' yn Romanésg ym Mhrydain i raddau helaeth a daethpwyd i'w ddisgrifio fel arddull Normanaidd yn hytrach nag un Sacsonaidd.<ref>This distinction was finally recognised when Rickman's article in the ''Archaeologia'' (1837), published by the [[Society of Antiquaries of London|Society of Antiquaries]].</ref> Gellir gweld dechrau'r Adfywiad Normanaidd "archeolegol gywir" ym mhensaernïaeth Thomas Hopper. Roedd ei ymgais gyntaf ar ddefnyddio'r arddull hon yng Nghastell Gosford yn Armagh yn Iwerddon, ond bu'n llawer mwy llwyddiannus gyda [[Castell Penrhyn|Chastell Penrhyn]] ger Bangor yng Nghymru. Adeiladwyd hwn ar gyfer y teulu [[Richard_Pennant,_Barwn_1af_Penrhyn|Pennant]], rhwng 1820 a 1837. Ni ddaeth yr arddull yn boblogaidd ar gyfer adeiladau domestig, er cafodd llawer o blastai a ffug gestyll eu hadeiladu yn yr arddull Castell Gothig neu Gestyllog yn ystod y cyfnod Fictoraidd, a oedd yn arddull Gothig gymysg.<ref>[[Mowl, Timothy]] (1991) ‘‘Penrhryn and the Norman Revival’’ in "National Trust Guide", ''Penrhryn Castle, Gwynedd''. pp.89–90.</ref>

Fodd bynnag, daeth y Adfywiad Normanaidd yn boblogaidd ar gyfer pensaernïaeth eglwysig. Datblygodd [[Thomas Penson]], pensaer o Gymru a fyddai wedi bod yn gyfarwydd â gwaith Hopper ym Mhenrhyn, bensaernïaeth eglwysig y Adfywiad Romanésg. Cafodd Penson ei ddylanwadu gan bensaernïaeth Adfywiad Romanésg Ffrainc a Gwlad Belg, ac yn enwedig y cyfnod Romanésg cynharach arddull Gothig Brics Almaenig. Yn Eglwys Dewi Sant y Drenwydd, 1843-47, ac Eglwys y Santes Agatha yn [[Llanymynech]], 1845, copïodd dwr Eglwys Gadeiriol Salvator Sant, [[Bruges]]. Enghreifftiau eraill o adfywiad Romanésg gan Penson yw Eglwys Crist, [[y Trallwng]], 1839-1844, a chyntedd Eglwys Llangedwyn. Roedd yn arloeswr yn ei ddefnydd o Terracotta i gynhyrchu mowldinau Romanésg addurniadol, gan arbed ar gost gwaith maen.<ref>Stratton T ''The Terracotta Revival: Building Innovation and the Industrial City in Britain and Northern America'' Gollancz, London 1993, pg 13.</ref> Eglwys olaf Penson yn null y Adfywiad Romanésg oedd un yn [[Rhosllannerchrugog]], Wrecsam 1852.<ref>Hubbard E., The Buildings of Wales: Clwyd, Penguin/ Yale 1986, 264</ref>

Delwedd:GosfordCastle.jpg|[[Gosford Castle|Castell Gosford]], Armagh gan Thomas Hopper

Delwedd:Penrhyn Castle - geograph.org.uk - 206536.jpg|[[Penrhyn Castle|Castell Penrhyn]], gan Thomas Hopper, 1820–1837

Delwedd:Russian Patriarchal Orthodox cathedral Kensington London.jpg|Eglwys Gadeiriol Uniongred Patriarchaidd Rwsiaidd, Kensington, Llundain 1848–49 a 1891–92

Delwedd:Charlottetown City Hall.JPG|[[Charlottetown City Hall|Neuadd y Ddinas Charlottetown]], [[Charlottetown]], [[Prince Edward Island|Ynys y Tywysog Edward]]

Delwedd:Basilica of St. John the Baptist, St. John's, Newfoundland.jpg|[[Basilica of St. John the Baptist|Basilica Sant Ioan Fedyddiwr]], [[St. John's, Newfoundland anda Labrador|St. John's]], [[Newfoundland anda Labrador|Newfoundland]]

Mae Eglwys Vasa yn [[Göteborg|Gothenburg]], Sweden, yn enghraifft wych arall o arddull pensaernïaeth Neo-Romanésg.

Yn gyffredinol, ystyrir Eglwys y Pererinion - Eglwys Gadeiriol Maronite Our Lady of Lebanon bellach - yn Brooklyn Heights, Brooklyn, a ddyluniwyd gan Richard Upjohn ac a adeiladwyd 1844-46, fel y gwaith cyntaf o bensaernïaeth yr Adfywiad Romanésg yn yr Unol Daleithiau.<ref>Marrone, Francis. ''An Architectural Guidebook to Brooklyn''. Layton, UT: Gibb Smith, 2011, 136–37.</ref> Yn fuan fe'i dilynwyd gan ddyluniad mwy amlwg ar gyfer Adeilad Sefydliad Smithsonian yn [[Washington, D.C.|Washington, DC]], a ddyluniwyd gan James Renwick, Jr ac a adeiladwyd 1847-51. Honnir i Renwick gyflwyno dau gynnig i'r gystadleuaeth ddylunio, un mewn arddull Gothig a'r llall mewn arddull Romanésg. Dewisodd y Smithsonian yr olaf, a oedd yn seiliedig ar ddyluniadau o lyfrau pensaernïaeth yr Almaen.<ref name="Poppeliers">Poppeliers, John C. and S. Allen Chambers, Jr. ''What Style Is It?: A Guide to American Architecture''. Hoboken, N.J.: John Wiley & Sons, 2003, 54–6.</ref> Cyfrannodd sawl ffactor gydamserol at boblogeiddio'r Adfywiad Romanésg yn yr Unol Daleithiau. Y cyntaf oedd mewnlifiad o fewnfudwyr o'r Almaen yn yr 1840au, a ddaeth ag arddull y Rundbogenstil gyda nhw. Yn ail, cyhoeddwyd cyfres o weithiau ar yr arddull ar yr un pryd â'r enghreifftiau cynharaf a adeiladwyd. Paratowyd y cyntaf o'r rhain, ''Hints on Public Architecture'', a ysgrifennwyd gan y diwygiwr cymdeithasol Robert Dale Owen ym 1847-48, ar gyfer Pwyllgor Adeiladu Sefydliad Smithsonian ac roedd ganddo ddarluniau amlwg o Adeilad Sefydliad Smithsonian Renwick. Dadleuodd Owen fod pensaernïaeth yr Adfywiad Groegaidd - sef yr arddull gyffredinol yn yr Unol Daleithiau ar gyfer popeth o eglwysi i fanciau i breswylfeydd preifat - yn anaddas fel arddull genedlaethol Americanaidd. Honnodd nad oedd gan y temlau Groegaidd y seiliwyd yr arddull arnynt y ffenestri, y simneiau na'r grisiau sy'n ofynnol gan adeiladau modern, a bod toeau'r deml ar oleddf isel a'r colonnadau tal yn anaddas ar gyfer hinsoddau oer y gogledd. I Owen, roedd diffyg gwirionedd pensaernïol yn y mwyafrif o adeiladau'r Adfywiad Groegaidd, oherwydd eu bod wedi ceisio cuddio angenrheidiau'r 19eg ganrif y tu ôl i ffasadau teml glasurol.<ref name="Owen">Owen, Robert Dale. ''Hints on Public Architecture''. New York: George P. Putnam, 1849.</ref> Yn ei le, cynigiodd fod yr arddull Romanésg yn ddelfrydol ar gyfer pensaernïaeth Americanaidd fwy hyblyg ac economaidd.<ref name="Meeks">Meeks, Carroll L.V. "Romanesque Before Richardson in the United States." ''The Art Bulletin'' 23, no. 1 (1953): 17–33.</ref>

Mewn eglwysi Esgobol, roedd y dewis o arddull Normanaidd neu'r [[YrPensaernïaeth yr Adfywiad Gothig|GothicstyleAdfywiad Gothig]] yn aml yn cael ei bennu gan eglwysiaeth. Er enghraifft, dyluniodd John Notman Eglwys Eglwys Isel y Drindod Sanctaidd, Philadelphia mewn arddull Normanaidd sy'n cyferbynnu ag Uchel Eglwys Sant Marc ganddo gerllaw.<ref>{{Cite book|last=Curran|first=Kathleen|title=The Romanesque Revival: Religion, Politics, and Transnational Exchange|date=2003|publisher=Penn State Press}}</ref> (Mae St. Clement's, adeilad Notman arall gerllaw, yn eithriad - he'i hadeiladwyd yn wreiddiol mewn arddull Normanaidd ar gyfer cynulleidfa Eglwys Isel, ond yn ddiweddarach fe'i hystyrir yn un o'r eglwysi [[Anglo-Gatholigiaeth|Eingl-Babyddol]] mwyaf angerddol yn y byd).

Delwedd:SmithsonianCastel 07120014.jpg|[[Smithsonian Institution Building|Adeilad Sefydliad Smithsonian]], enghraifft gynnar o'r Adfywiad Romanésg Americanaidd a ddyluniwyd gan [[James Renwick Jr.|James Renwick Jr]] ym 1855

Delwedd:IIT Main Building.jpg|Prif adeilad, [[Illinois Institute of Technology|Sefydliad Technoleg Illinois]]

Delwedd:Ursinus Bomberger Hall.JPG|Bomberger Hall, [[Ursinus College|Coleg Ursinus]], Collegeville, Pennsylvania, a adeiladwyd ym 1891

Delwedd:Holy Trinity Catholic Church, Shreveport, LA IMG 1334.JPG|[[Holy Trinity Catholic Church (Shreveport, Louisiana)|Eglwys Gatholig y Drindod Sanctaidd]], [[Shreveport, Louisiana]]

Delwedd:Bexar County Court House perspective.jpg|[[Bexar County Courthouse|Llys Sirol Bexar]], [[San Antonio]]

Delwedd:RHall.JPG|[[Royce Hall]], [[University of California, Los Angeles|Prifysgol California, Los Angeles]]

Delwedd:2008-1019-02-CentralWashingtonUniversity.jpg|Barge Hall, [[Central Washington University|Prifysgol Central Washington]], [[Ellensburg]]

Delwedd:Basilica of St. Adalbert.jpg|[[Basilica of St. Adalbert (Grand Rapids, Michigan)|Cwblhawyd Basilica o St. Adalbert]], [[Grand Rapids, Michigan]], ym 1913

Delwedd:Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception.jpg|[[Basilica of the National Shrine of the Immaculate Conception|Basilica Cysegrfa Genedlaethol y Beichiogi Dihalog]], [[Washington D.C.|Washington DC]]

Delwedd:Rakovski Military Academy.JPG|<nowiki> </nowiki>[[Georgi Rakovski Military Academy|Academi Filwrol Georgi Rakovski]], [[Sofia]], Bwlgaria

Delwedd:Budai Várnegyed, Halászbástya nyugat felől. - panoramio.jpg|<nowiki> </nowiki>[[Fisherman's Bastion|Bastion y Pysgotwr]], [[Budapest]], Hwngari

Delwedd:Vajdahunyad Castle, Chapel, Budapest.jpg|<nowiki> </nowiki>Capel, [[Vajdahunyad Castle|Castell Vajdahunyad]], [[Budapest]], Hwngari

Delwedd:MKon1 Kirha.jpg|<nowiki> </nowiki>[[Evangelical Lutheran Church of Saint Katarina|Eglwys Lutheraidd Efengylaidd Saint Katarina]], [[Saint Petersburg]], Rwsia

Delwedd:Front view of The Cathedral in Intramuros, Manila.jpg|<nowiki> </nowiki>[[Manila Cathedral|Eglwys Gadeiriol Manila]], [[Intramuros]], [[Manila]], [[PhilippinesY Philipinau]]

Delwedd:PrestonCastle.jpg|<nowiki> </nowiki>[[Preston School of Industry|Ysgol Ddiwydiant Preston]], Ione, California

Delwedd:Metz Temple Neuf R02.jpg|<nowiki> </nowiki>[[TempleTeml Neuf, [[Metz]]

== GweldGweler hefyd ==

* [[Yr Adfywiad Gothig|Pensaernïaeth yr Adfywiad Gothig]]