|
Mae'r '''Mongolwyr''' yn grwp[[grŵp ethnig]] sy'n dod yn wreiddiol o'r lleardal sydd rwan yn [[Mongolia|Fongolia]], rhannau o [[Rwsia]] a gogledd-orllewin [[Tsieina]], yn enwedig [[Mongolia MewnolFewnol]]. Heddiw mae tua 8.5 miliwn o Fongolwyr, yn siarad yr iaith Mongoliaid[[Mongoleg|Fongoleg]]. Mae nhw'n cael eu cynnwys yn un o'r 56 cenhedlaucenedl ynsydd yyng [[Gweriniaeth Pobl Tsieina|WeriniaethNgweriniaeth Pobl Tsieina]]. Mae tua 2.3 miliwn o Fongolwyr yn byw ynym [[Mongolia]], 4 miliwn ohonyn nhw ym [[Mongolia Mewnol]]Fewnol (talaith yn Tsieina), a 2 filiwn yn nhaleithiauy taleithiau TsieneegTsieinëaidd cyfagos. Hefyd,Yn maeogystal ceir nifer o grwpiau ethnig yng NhgogleddNgogledd Tsieina syddsy'n yn perthynolperthyn i'r Mongolwyr:, sef y [[Daur]], [[Buryat]], [[Evenk]], [[Dorbod]], a'r [[Tuvin]].
==Ymlediad y Mongoliaid==
==Rhestr goruchafiaeth==
YmgeisoddCeisiodd y Mongolwyr i goresgynoresgyn [[Siapan]] dwy waithddwywaith. Y tro cyntaf, yn [[1281]], gaethcafodd y llynges goresgynoloresgynol euei ddinistrodinistro'n llwyr mewn storm mawr (y '' [[kamikaze ]]' ' neu 'wynt dwyfol'). Yr ail dro, cyrraeddoddcyrhaeddodd milwyr MongolMongoliaidd yr ynysoedd, ond fe newynodd nhw am achoseu roedd nhwbod wedi colli eu cyflenwadau mewn storm arall -- roedd y milwyr a '' [[samurai ]]'' s SiapaneegSiapanaidd yn medru trechu nhw felly. ▼
Roedd buddugoliaethau'r Mongolwyr yn cynnwys eu goresyniadaugoresgyn ynys [[Java ]] a derhan o dde-ddwyrain Asia ([[Fietnam]] heddiw). RoeddOnd oedd y tywydd trofannol yn anaddas i'r gwŷr meirch, aca roeddllwyddodd Java 'n dali aros yn ymreolaetholannibynnol yn y diwedd. ▼▲Ymgeisodd y Mongolwyr i goresgyn [[Siapan]] dwy waith. Y tro cyntaf, yn [[1281]], gaeth y llynges goresgynol eu ddinistro'n llwyr mewn storm mawr (y ''kamikaze''). Yr ail dro, cyrraeddodd milwyr Mongol yr ynysoedd, ond fe newynodd nhw am achos roedd nhw wedi colli eu cyflenwadau mewn storm arall -- roedd y milwyr a ''samurai''s Siapaneeg yn medru trechu nhw.
===Ymgyrchoedd eraill===
▲Roedd buddugoliaethau'r Mongolwyr yn cynnwys eu goresyniadau ynys Java a de-ddwyrain Asia ([[Fietnam]] heddiw). Roedd y tywydd trofannol yn anaddas i'r gwŷr meirch, ac roedd Java'n dal yn ymreolaethol.
* [[1200]], Gogledd Tsieina - lladdwyd 30,000,000 o bobol.
* [[12001215]], GogleddYanjing, Tsieina ([[Beijing]] heddiw) - lladdoddlladdwyd 3025,000,000 o bobol.
* [[12151221]], Yanjing[[Nishapur]], Tsieina ([[BeijingIran]] heddiw) - lladdoddlladdwyd 25,000,000tua 1.7 miliwn yn oyr bobolymosodiad.
* [[1221]], [[NishapurMerv]], [[Iran]] - lladdwyd tua 1.73 miliwn o bobol lladd yn yr ymosodiad.
* 1221, [[MervMeru Chahjan]], [[Iran]] - lladdwyd tua 1.3 miliwn o bobol lladd yn yr ymosodiad.
* 1221, [[Meru ChahjanRayy]], [[Iran]] - lladdwyd tua 1.36 miliwn o bobol lladd yn yr ymosodiad.
* [[1226]], Ymgyrch Tangut - Lawnsiodd [[Genghis Khan ]] rhyfelryfel yn erbyn y pobolbobl [[Tangut ]], o Gogleddgogledd Tsieina. ▼* 1221, [[Rayy]], [[Iran]] - tua 1.6 miliwn o bobol lladd yn yr ymosodiad.
* [[1236]], [[Bilär]], dinasoedd [[Bwlgar]], [[Volga Bwlgaria]] - lladdwyd 150,000 neu ragor (bron hanner y boblogaeth)
▲* [[1226]], Ymgyrch Tangut - Lawnsiodd Genghis Khan rhyfel yn erbyn y pobol Tangut o Gogledd Tsieina.
* [[12361237]], -[[Bilär1240]], dinasoedd [[BulgarRwsia]], [[Volga BwlgariaKiev]] - lladdodd 150,000 neu mwy (bron hanner y poblogaeth)boblogaeth
* [[1241]], [[Wahlstatt]]/[[Legnica]] -- trechiadtrechu byddin PwylegPwylaidd- AlmaenegAlmaenaidd yn Is-Silesia (gorllewin [[Gwlad Pwyl]] heddiw); aeth y Mongolwyr yn ôl i' eu prifw ddinasprifddinas, [[Karakorum]], i etholiethol Khan Mawr newydd ar ôl marwolaeth [[Ogedei Khan]]. ▼* [[1237]]-[[1240]], [[Rwsia Kiev]] - hanner y poblogaeth
* [[1258]], [[Baghdad]] - lladdwyd tua 800,000 o bobol. DinistrDiwedd y frenhinllin [[Abbasid]]. ▼▲* [[1241]], [[Wahlstatt]]/[[Legnica]] -- trechiad byddin Pwyleg-Almaeneg yn Is-Silesia (gorllewin [[Gwlad Pwyl]] heddiw); aeth y Mongolwyr yn ôl i'eu prif ddinas, [[Karakorum]], i etholi Khan Mawr newydd ar ôl marwolaeth [[Ogedei Khan]].
* 1226-[[1266]], Gohebiadaudywedir ofod 18 miliwn o bobol yn caelwedi eu lladd mewnwrth goruchafiaethi'r Mongoliaid gwncweru gogledd Tsieina . Mae rhif hwn yn (amcangyfrif [[Kublai Khan]] eu hun ). ▼▲* [[1258]], [[Baghdad]] - tua 800,000 o bobol. Dinistr y frenhinllin [[Abbasid]].
▲* 1226-[[1266]], Gohebiadau o 18 miliwn o bobol yn cael eu lladd mewn goruchafiaeth gogledd Tsieina. Mae rhif hwn yn amcangyfrif [[Kublai Khan]] eu hun.
==Hanes cyfoes==
Yn [[1921]], gwrthryfelodd [[Mongolia Allanol]] gyda cymorth o [[Rwsia]], i creugreu'r [[Mongolia]]Fongolia cyfoesgyfoes. DechreuoddSefydlwyd llywodraeth [[ ComiwnyddolComiwnyddiaeth|Gomiwnyddol]] yn [[1924]]. Amddiffynnodd yr [[Undeb Sofietaidd]] MongoliaFongolia yn erbyn ei goresgyn gan Siapan. CynhalioddCefnogodd Mongolia yr Undeb Sofietaidd yn yei ffrae gyda Tsieina yn [[1958]]. Yn [[1990]] gaethcafodd y llywodraeth ComiwnyddolGomiwnyddol euei ddymchweliaddymchwel, a sefydloddsefydlwyd llywodraeth Seneddolddemocrataidd yn [[1992]]. ▼
Mae [[Mongolia Mewnol]]Fewnol yn talaithdalaith ymreolaethol mewnyn Tsieina. Mae llawer o poblbobl [[Han]] (Tsieineeg)o Tsieina wedi symud ynddoyno, aca maentnhw hwyyw' nr y grwpgrŵp ethnig pwysicaf heddiw. Ni rhaidraid i'r Mongolwyr dilyn yddilyn [[polisi un plentyn]] y llywodraeth, ac mae llywodraeth y GPT yn cefnogi'r iaith MongoliaidFongoleg yn swyddogol. ▼▲Yn [[1921]], gwrthryfelodd [[Mongolia Allanol]] gyda cymorth o [[Rwsia]], i creu [[Mongolia]] cyfoes. Dechreuodd llywodraeth [[Comiwnyddol]] yn [[1924]]. Amddiffynnodd yr [[Undeb Sofietaidd]] Mongolia yn erbyn goresgyn gan Siapan. Cynhaliodd Mongolia yr Undeb Sofietaidd yn y ffrae gyda Tsieina yn [[1958]]. Yn [[1990]] gaeth y llywodraeth Comiwnyddol eu ddymchweliad, a sefydlodd llywodraeth Seneddol yn [[1992]].
▲Mae [[Mongolia Mewnol]] yn talaith ymreolaethol mewn Tsieina. Mae llawer o pobl [[Han]] (Tsieineeg) wedi symud ynddo, ac maent hwy'n y grwp ethnig pwysicaf. Ni rhaid i'r Mongolwyr dilyn y [[polisi un plentyn]] y llywodraeth, ac mae llywodraeth y GPT yn cefnogi'r iaith Mongoliaid.
Mae gan [[Rwsia]] rhai ardaloedd ymreolaethol am disgynnyddion y MongolwyrMongolaidd, fele.e. y [[Buryat]]au:
* Gweriniaeth Ymreolaethol [[Kalmykia]] (Mongolwyr Gorllewinol - Oiratau)
* Ardal Ymreolaethol [[Ust-Orda Buryat]]au
* Ardal Ymreolaethol [[Aga-Buryat]]
* Gweriniaeth Ymreolaethol [[Buryatia]]
[[Categori:Mongolwyr|Mongolwyr]]
[[Categori:Grwpiau ethnig]]
[[Categori:Mongolia]]
[[Categori:Hanes Asia]]
[[de:Mongolen]]
| 