Yn 2012, tra'n tyllu mewn ystâd o dai o'r enw 'Parc Glyndŵr' yng nghanol [[Trefynwy]], darganfu Cymdeithas Archaeoleg Trefynwy olion crannog - tŷ enfawr, hir; mae'r Crofft-y-Bwlaystâd o dai hwn ar dir fferm 'Crofft-y-Bwla'. Yn 2015 datgelwyd fod yr olion mor hen â'r [[Oes Efydd]] ac y bu yno waith adeiladu cychod mewn llyn enfawr, sydd wedi diflannu ers canrifoedd. Darganfuwyd ffosydd twfn, metr o led, yn sianeli hirion dros bridd a losgwyd ac a ddyddiwyd i'r Oes Efydd gan system dyddio radiocarbon: 5,000 o flynyddoedd yn ôl (2,917 CC). CafwydMae hydhyn hefydyn igolygu lawerfod oy olioncrannog preswyliohwn yn Nhrefynwy yn 2,000 o [[Oesflynyddoedd yyn Cerrig]]hŷn nag unrhyw anhediad-llyn drwy Lloegr a'rcyfnodChmru panac yyn bu300 mlynedd cyn adeiladu [[pyramid|pyramidiau]]'r [[Rhufeiniaid yng NghymruAifft]].<ref>[http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/ancient-lakeside-settlement-older-pyramids-9702162#ICID=sharebar_twitter www.walesonline.co.uk;] adalwyd 2015</ref>
Cafwyd hyd hefyd i lawer o olion preswylio o [[Oes y Cerrig]] a'r cyfnod pan y bu'r [[Rhufeiniaid yng Nghymru]].<ref>[http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/ancient-lakeside-settlement-older-pyramids-9702162#ICID=sharebar_twitter www.walesonline.co.uk;] adalwyd 2015</ref>
